پایان کاپ 28 و ادامه فاجعه گرمایش زمین (5)
کنفرانس کاپ 28 پایان یافت. در ابتدا، از امید و نگرانی ها گفتم و حال باید به بررسی نتایج این کنفرانس پرداخت. گازهای گلخانه ای بحران گرمایش زمین را بوجود آورده اند و بنابر گفته دانشمندان برای اولین بار کره زمین توسط انسان، در معرض خطر انقراض قرار گرفته است. در نوشته های پیشین در باره بحران جهانی محیط زیست و گرمایش زمین و گازهای گلخانه ای و بویژه گاز دیوکسیدکربن نوشتم. در آخرین روزهای کنفرانس در باره فقر و گرسنگی کشورها در برابر بحران، در باره کمک مالی به کشورهای فقیر در برابر نابسامانی های زیست محیطی، در باره سلامتی انسانها، در باره جنگ انحصاری نفتخواران و نیز در باره گاز متان صحبت شد. حال این کنفرانس با شرکت 100.000 نفر و با حضور 200 کشور به توافق در مورد گرمایش زمین رسید ولی توافقی پرابهام و همراه با تردید. در این نوشته پایانی به مهم ترین بحثهای آخر کنفرانس و توافقنامه نهایی آن می پردازم.
گرسنگی و کشاورزی سبز
سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد (فائو) از سال 2021 هشدار داد که باید سرمایه گذاری در مورد انرژی های فسیلی متوقف شود و افزون بر آن گفت اهداف غذای لازم برای جمعیت جهان در تناقض با اهداف حفظ محیط زیست جهان نیست. ما میدانیم که نزدیک به 10 درصد جمعیت جهان از گرسنگی رنج می برند و نیز یک سوم جمعیت جهان از امنیت غذایی برخوردار نیستند. گرسنگی رشد می یابد و آنهم در شرایطی که گرمایش زمین ادامه دارد و بحران اقلیمی کشت و تولید را در کشورهای متعدد نابسامان می سازد و گازهای گلخانه را در اقلیم جهانی پخش می کند. سازمان جهانی فائو برآنست که در همه منطقه های جهانی با برنامه ریزی دقیق کشت و تولید را باید آماده کرد زیرا تعداد 150 میلیون نفر گرسنه در جهان در سال 2023 به 600 میلیون گرسنه در سال 2030 خواهد رسید. نه تنها تولید ناکافی است بلکه هم اکنون 40 درصد جمعیت جهان از غذای با کیفیت برخوردار نیستند. سازمان فائو برآنست که 25 درصد گازهای گلخانه ای دیوکسیدکربن که از بخش کشاورزی منتشر می شود تا سال 2023 باید کاهش یابد. بعلاوه تا سال 2045 باید 50 درصد گاز متان بخش کشاورزی را کم کرد.
فائو اعلام می کند که تمام کمک های مالی به کشاورزی و صنایع غذایی باید مورد بررسی قرار گیرد و کمک هایی که به تولید گازهای گلخانه منجر می شود باید متوفت گردد. باید مصرف گوشت در کشورهای ثروتمند کاهش یابد. کشورهایی وجود دارند که میزان گوشت مصرفی اشان در تضاد با معیارهای علم پزشکی و دانش و محیط زیست جهانی است و بنابراین اقدامهای بهداشتی و تربیتی و فرهنگی باید تعریف و اجرا شوند. باید حق مصرف مواد غذایی با حق داشتن اقلیم جهانی با کیفیت، پیوند بخورد و ماندگاری بشریت محور باشد. ماندگاری بشریت به غذای خوب و نیز آب و هوای خوب و زندگی خوب بستگی دارد. در دوره جدید زندگی اقتصادی باید به تنوع تولید، به کوچکتر کردن زنجیره «مواد و ذخیره و تولید»، به کشاورزی اکولوژیکی بدون کودشیمیایی، به مبارزه علیه بیعدالتی اجتماعی، به سیاست مالیاتی در مورد شرکت های چندملیتی و غیره پرداخت. مسئولیت زیست محیطی یک مسئولیت معطوف به نسل های آینده است.
کنفرانس و گاز متان
گاز متان در کنار گاز دیوکسیدکربن دومین گاز خطرناک گلخانه ای است. براساس پژوهش های علمی 30 درصد گرمایش زمین ناشی از گاز متان است. قدرت این گاز در تولید گرمایش 28 برابر بیشتر از گاز دیوکسیدکربن است. طبق نظر دانشمندان دانشگاه گرانفیلد انگلستان ویژگی این گاز متان در اینستکه ماندگاری آن در اتمسفر 10 ساله است یعنی عمر این گاز دهساله است، حال آنکه عمر گاز دیوکسیدکربن 100 سال است. پس اگر تلاش جدی برای کاهش این گاز صورت بگیرد درجه حرارت زمین را در یک دوره دهساله میتوان کم کرد.
به ابتکار آمریکا و اتحادیه اروپا در کاپ 26 در سال 2021 در گلاسکو پیمان کاهش متان مطرح شد و 150 کشور به این پیمان پیوستند. در کنفرانس کاپ 28 کشورهای تازه مانند انگولا و کنیا و قزاقستان و ترکمنستان و رومانی به این پیمان پیوستند. ولی سه کشور بزرگ مانند چین و هند و روسیه که بزرگترین تولیدکننده گاز متان در جهان هستند این پیمان را امضا نکردند. میزان 20 درصد این گاز در جهان توسط چین پخش می شود. در کاپ 28 نماینده چین وقیحانه خواستار «کمک مالی» شد تا کشورش اقدامی در این زمینه انجام دهد. کشوری که دارای قدرت مالی نیرومندی می باشد و از آلوده کردن جهان هیچ کوتاهی نمی کند، حال باج خواهی می کند تا مسئولیت خود را «عملی» کند.
گاز متان از معدنهای ذغال و تولید و انتقال نفت و گاز منتشر می شود و بنابراین تمام کشورهایی که فاقد مدیریت پاکیزه و اکولوژیک مراکز و تاسیسات انرژی های فسیلی هستند در پخش متان در اقلیم جهان نقش دارند. نهاد تحقیقاتی «کیاروس» که با دستگاه های ماهواره ای تمام منابع انتشار این گاز در جهان را زیر کنترل دارد و آنها را اندازه گیری می کند، می گوید ترکمنستان، قزاقستان، الجزایر، امریکا، در استخراج و حمل و نقل ذغال و نفت و گاز فسیلی، 40 درصد گاز متان جهان را تولید می کنند. علاوه بر تاسیسات فرسوده و غیراستاندارد مواد فسیلی، تولید کشاورزی و دامپروری نیز این گاز را تولید می کنند. دامداری گاوی و کشت برنج و مناطق باتلاقی هم گاز متان تولید می کنند. ما میدانیم منبع گاز متان چیست ولی شرکت ها و دولت نمی خواهند اقدام کنند و یا توجیه مالی طرح کرده که نوسازی صنعتی منجر به عقب ماندگی اقتصاد و کاهش نرج اقتصادی می شود.
کشور میزبان و دیپلوماسی
کنفرانس تغییر اقلیمی کاپ 28 پس از 12 روز در دبی پایان یافت. هفتمین کشور نفتی، امارات متحده عربی میزان بود زیرا امکان مالی برگزاری کنفرانس را فراهم ساخت. حال آنکه این کشور، مانند یکی سری کشورهای دیگر، بدترین رفتارها را با طبیعت و اقلیم جهان داشته است. هدف اعلام شده این کشور افزایش مداوم تولید نفتی و افزایش درآمد رانت فسیلی است. این کشور با تخریب اکوسیستم خلیج فارس جزیره های مصنوعی بوجود آورده و ساختمانهای غول پیکر را برای پروژه های مالی و بورسی در آنها برپاداشته است. این کشور بر پایه رژیم پادشاهی استبدادی است و از هفت امارت مانند ابوظبی، عجمان، دبی، فجیره، راس الخیمه، شارجه، ام القیوین، تشکیل شده است. این کشور دارای 9 میلیون جمعیت است که 1.5 میلیون اماراتی عرب بوده و بقیه، نزدیک 8 میلیون نفر، هندی و بنگلادشی و پاکستانی و مصری و فیلیپینی و اندونزیایی و یمنی و اردنی و سودانی هستند. در این کشور کارکنان و کارگران خارجی از حقوق کار و سندیکایی محروم هستند. انتخابات و آزادی بیان برای شهروند وجود ندارد و روزنامه ها آزادی در گفتار و انتشار ندارند.
این کشور در چهل اخیر از یک اقتصاد عقب مانده و ساختار قبیله ای خارج شد. در چند دهه پولهای نفتی و سرمایه گذاری های داخلی و خارجی چهره این کشور را مدرن ساخت. ساختمان های بلند و خیابانهای وسیع و قطار مدرن و ساحل های توریستی و هتل های لوکس و مرکزهای تجاری مدرن و نیز مرکزهای مالی بین المللی و حضور رسانه های بزرگ مانند رویترز، آسوشتیدپرس، فرانس پرس، بلومبرگ، بی بی سی، سی ان ان، و غیره در دبی، وجه مدرن بین المللی به این کشور بخشیده است. برگزاری کاپ 28 در این کشور بیانگر یک دیپلوماسی زیرکانه است. در واقع کشوری نفتی با قراردادهای مالی بین المللی و پروژه های ساختمانی ضداکولوژیکی، جایگاه مهمی در جهان سیاسی و دیپلوماسی و اقتصادی بوجود می آورد. رژیم جمهوری اسلامی با تروریسم و جنایت و کشتار مردم، در جهان معروف می شود و امارات متحده عربی با ثروت ناشی از رانت نفتی و کاپ 28 در جهان مطرح می گردد.
روشن است که مدیریت کنفرانس سازمان ملل با هدف نسیج انرژی انسانی علیه انرژی های فسیلی است. این کنفرانس برای سازمان ملل متحد به نزدیکی بیشتر بازیگران زیستبوم جهانی باید منجر گردد ولی برای مدیریت اماراتی هدف، کنترل امتیازهای بزرگ انرژی های فسیلی برای کشورها و کمپانی های نفتی است.
نتایج پایانی کاپ 28
کنفرانس کاپ 28 در 12 دسامبر 2023 پایان یافت. یک تفاهم نامه تصویب شد و حال نتایج عملی و واقعی را باید بررسی کرد. کنفرانس مانند نمایشگاهی از همه رنگ ها و نقش ها بود. نهادهای زیست محیطی جهان و کنشگران اجتماعی و دانشمندانی که برای نجات زمین و انسان و زندگی آمدند. نمایندگان شرکت های بزرگ نفتی که برای اغتشاش در ذهن و دلسرد کردن جهان آمدند، شعبده بازان دولت هایی مانند برزیل و آمریکا و چین که دیپلوماسی فریب و پنهانکاری را پیشه کردند، فریبکاران دولت های نفتی مانند عربستان و امارات که به جنگ برای پیروزی انرژی فسیلی به کنفرانس آمدند، تبهکارانی مانند رژیم خامنه ای که از کنفرانس گریختند و بهانه آورند که به خاطر حضور اسرائیل، رئیس دولت آدمکش، آخوند رئیسی، در کنفرانس شرکت نمی کند.
با وجود این اهداف و سیاست ها و منافع متناقض، هدف اصلی کنفرانس چگونه قابل بررسی است؟
برخی روزنامه ها، مانند روزنامه لوموند، در پایان کاپ 28 از یک «توافق بیسابقه» صحبت کردند. این توافق چیست؟ باید به واژه های توافقنامه دقت کرد. در ابتدای کنفرانس بخش بزرگ شرکت کنندگان خواستار اعلام «خروج» از مدل سوخت کربنی بودند. بدنبال مذاکرات سخت و گوناگون میان نفتخواران و مدافعان مبارزه علیه گرمایش زمین و بر پایه تناسب قوا، در نوشته نهایی بجای اینکه از «خروج» از انرژی های فسیلی صحبت شود، از دوره «انتقالی بیرون از انرژی های فسیلی، در نظام سوختی» سخن گفته می شود. این فرمول پیچیده به چه معناست؟ توافقنامه کنفرانس از پایان دادن به انرژی فسیلی و یا خروج از نفت و گاز و ذغال سنگ حرف نمی زند. بنابراین منافع کارتل های نفتی به خطر نمی افتد. ولی توافقنامه می گوید در کنار و به موازی انرژی فسیلی، باید آلترناتیوهای دیگر را فعال کرد. بعنوان نمونه، جداسازی گاز گلخانه ای از نفت و گاز و ذغال با تکنیک های جدید می تواند در دستور کار قرار گیرد و یا انرژی های دیگر مانند بادی و خورشیدی می توانند رشد پیدا کنند. به این ترتیب جهان ما که از سوخت فسیلی در بحران است، کماکان به تولید انرژی فسیلی ادامه می دهد و کمپانی های نفتی و دولتها به سیاست خود ادامه می دهند. به عبارت دیگر حلقه علیه انرژی فسیلی تنگ می شود ولی هنوز جای نگرانی برای نفت و گاز و ذغال سنگ نیست. این انرژی ها هنوز با قدرت به ویرانگری در اقلیم جهان ادامه می دهند. بله نگرانی ما برای جهان باقی است ولی در همان زمان می توان گفت که جهان آگاه تر شده است.
چند نکته اساسی در باره توافقنامه کاپ 28
یکم، این توافق بیانگر یک اصل حقوقی و قانونی اجرایی نیست. این توافق یک چارچوب عمومی همکاری برای کشورهای جهان است. هدف این است که زمین از گرمایش 1.5 درجه عبور نکند و با ایجاد حساسیت در مورد تغییرات اقلیمی تصمیم گیرندگان پروژه های لازم را آماده کنند و درنظر بگیرند
دوم، کشورها مطابق نگرش سیاسی حاکم و منافع خود در اقتصادشان تصمیم می گیرند. اگر دولت و مردان و زنان سیاسی موافق باشند محورهای تازه ای برای اقتصاد و سیاست تولید و مصرف خود بوجود می آورند. دولت های دیکتاتوری بزرگترین مانع هستند. هر جا که دمکراسی وجود دارد محیط زیست شانس بیشتری برای حفظ و شکوفایی خود دارد.
سوم، تجربه نشان داده که کشورهای فراوانی کوچکترین اقدام در این زمینه انجام نخواهند زیرا آنها فاقد درک و اراده تغییر هستند و توافق های آشکار و پنهان با کمپانی های نفتی و دولت های نفتی دارند. برخی از آنها در پی کمک مالی از صندوق مشترک هستند تا سوءاستفاده کنند. البته کشورهایی هستند که بطور جدی در این زمینه تلاش کرده و به سیاست اکولوژیکی خود ادامه می دهند. سازمان ملل باید جمع آوری سرمایه برای صندوق را ادامه دهد و روش و معیارها را تعریف نماید.
چهارم، این کنفرانس ها فرصتی است تا نهادهای جهانی وارد همکاری گردند. نهادهای محیط زیستی و دانشمندان زیستبومگرا می توانند با آزمایش ها و اندازه گیری ها و سمینارهای علمی و دانشگاهی فشارهای زیادی روی دولت ها و سازمان ملل وارد آورند. آگاه نمودن شهروندان جهان در باره چالش اقلیمی جهان شرط اصلی پیشبرد مبارزه علیه گرمایش زمین است.
پنجم، دولت هایی احساس مسئولیت می کنند که در بودجه های خود طرح ها و پروژه هایی در بهبود سوخت و کم کردن مصرف فسیلی و توسعه انرژی های پاک در نظر می گیرند. این گونه دولت ها از میان دولت های دمکرات هستند و اهمیت رای شهروند و قوانین انتخابی را می شناسند. دیکتاتورهای نفتی و ذغال سنگی مانند رژیم ایران و روسیه و عربستان و کویت و امارات متحده و چین و نیز کارتل های نفتی آمریکایی و اروپایی هیچگونه اقدام جدی نمی کنند. به پایان کاپ 28 رسیدیم ولی حرص سود کلان رفتار انسانها را تعیین می کند. تراژی گرمایش در دورنمای نزدیک زمین در انتظار است.
جلال ایجادی
جامعه شناس، دانشگاه فرانسه
بنیاد میراث پاسارگاد