از: مریم طاهرآبادی
دبیر سرویس فرهنگی /کارشناس ارشد باستانشناسی
ثبت آثار تاریخی و تعیین حریم و ضوابط چگونگی برخورد با این آثار یکی از مهمترین اقداماتی است که دستگاه متولی میراث فرهنگی و طبیعی هر کشوری، تحت منشورها و معاهده های بین المللی امضاء و پذیرفته شده از سوی دولت متبوعش، به آن دست می بازد. بر این اساس سه وظیفه اصلی سازمان میراث فرهنگی: 1- شناسایی و ثبت آثار با ارزش، 1– حفظ و احیاء و مرمت آثار، 3– معرفی آثار ارزشمند تاریخی است.
هرچند این سازمان در طول سالیان گذشته سعی کرده است که با ثبت آثار گام نخستین را در حفظ آنها بردارد اما به نظر می‌رسد در تعیین حریم و حفظ و احیاء ومرمت و معرفی آثار و اهمیت آنها هرگز موفق نبوده است گواه آن تجاوز هر روزه به عرصه و حریم آثار تاریخی در نقاط مختلف کشور است.
میراث فرهنگی در اذهان عمومی ارگانی است که معمولا مانع ساخت و سازهایی می‌شود که با قوانین آن مغایرت دارد. به همین منظور نیز قسمتی شبه نظامی بنام یگان حفاظت میراث فرهنگی ایجاد شده که وظیفه‌اش رسیدگی به مسائلی از این دست است.
این در حالی است که میراث فرهنگی با استناد به قوانین خود در برخی مواقع اقدام به ممانعت از ساخت و ساز می‌کند.
اهرم قانونی و اجرایی میراث فرهنگی، حریم‌های آثار تاریخی را در بر می‌گیرد و طبق ضوابط میراث فرهنگی از ساخت و سازهایی با ارتفاع زیاد، نمای نامتناسب و سقف شیروانی در حریم آثار تاریخی جلوگیری می‌شود.
بنای ارزشمند موسوم به معبد آناهیتا در تاریخ 24/6/1310 خورشیدی به شماره 31 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
ولی متاسفانه اخیرا درحریم بلافصل و عرصه معبدآناهیتا تاریخی بخش الحاقی با مصالح غیر همگون با بنای تاریخی شکل‌گرفته است. این ساخت و ساز مطابق با قوانین حداقلی موجود تجاوزی آشکار به آثار تاریخی و باستانی کشور می‌باشد. این در حالی‌ست که بنای معبد آناهیتا دارای حریم مصوب از سازمان میراث فرهنگی و گردشگری بوده و براساس آن نباید به حریم این مجموعه تجاوز و دخل و تصرفی در آن صورت گیرد.
ضوابط حفاظت از میراث فرهنگی در بناهای تاریخی بارها از سوی سازمان میراث فرهنگی به شهرداری و اداره اوقاف و شورای اداری کنگاور اعلام شده است.
درهفته گذشته، بدون توجه به ضوابط مصوب سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اقدام به ساخت و ساز غیرمجاز در حریم معبدآناهیتا کنگاور کرده که یگان حفاظت این اداره کل در راستای حفظ و صیانت از بافت و آثار تاریخی، عملیات مذکور را متوقف کرد.
معمولاً اماکنی که در فهرست آثار ملی ایران ثبت می شوند برای حفاظت از آنها ضوابط خاصی تعریف می شود و همه اینها دارای محدوده و حریم مشخص هستند.
در فصل نهم قانون مجازات اسلامی درباره مجازات تخریب اموال تاریخی و فرهنگی همچنان لازم‌الاجرا است. قانونگذار با توجه به اهمیت جرائم مربوط به تخریب اموال تاریخی و فرهنگی، 21 ماده را به آن اختصاص داده است و با توجه به اهمیت برخی از جرائم مربوط به اموال تاریخی و فرهنگی، مجازات‌های نسبتا شدیدی را در نظر گرفته است که در ادامه به اهم این مواد اشاره می‌شود.
الف- ماده 558به تخریب اماکن و مجموعه‌های فرهنگی-تاریخی یا مذهبی اشاره کرده است. این ماده اشعار می‌دارد: «هرکس به تمام یا قسمتی از ابنیه، اماکن، محوطه‌ها و مجموعه‌های فرهنگی- تاریخی یا مذهبی که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است یا تزئینات، ملحقات، تاسیسات، اشیا و لوازم و خطوط و نقوش منصوب یا موجود در اماکن مذکور، که مستقلا نیز واجد حیثیت فرهنگی- تاریخی یا مذهبی باشد، خرابی وارد آورد، علاوه بر جبران خسارات وارده به حبس از یک الی 10سال محکوم می شود.»
ب- ماده 560به انجام عملیاتی اشاره کرده است که موجب تزلزل بنیان ابنیه تاریخی یا تخریب و آسیب به آنها می‌شود. بنابراین تحقق آن مقید است و صرف انجام عملیات جرم نمی‌تواند باشد. همچنین با توجه به این ماده باید گفت که منظور از خسارات، خسارات مادی و عینی است و به نظر نمی‌رسد که بتوان خسارات معنوی (مثلا ساخت برج یا مجتمع تجاری در نزدیکی آثار فرهنگی و تاریخی به طوری که شکوه ابنیه متاثر شود) را نیز ذیل این عنوان مجرمانه قرار داد.
در حال حاضر اداره اوقاف بدون کوچکترین کار تحقیقاتی و بدون در نظر گرفتن ملاحظات تاریخی آثار کنگاور در حال قلع و قمع سازه ی ارزشمند این شهرستان است.
بنا بر تصمیمات نسنجیده سازمان مزبور در ضلع شمالی این بنای ارزشمند در حال ساختن و افزودن سازه های هستند که بسیار بی قواره و بی تناسب با اثر اصلی در حال انجام است.
متاسفانه نگاه غیر مسئولانه و غیر کارشناسی اداره اوقاف سبب خسارات جبران ناپذیری به تاریخ کنگاور شده است و اگر کسی پیدا نشود تا جلوی این اعمال بی حساب و کتاب را بگیرد معلوم نیست که چه بلاهایی قرار است سر اماکن تاریخی شهرستان بیاید. ساخت و سازه‌های سنگین اطراف «شاهزاده ابراهیم » با بهانه توسعه و احیا نیز هیچ سنخیتی نسبت به احترام به بارگاه معنوی و مقدس یک امامزاده و تبدیل آن به قطب فرهنگی ندارد.
در تاریخ 7بهمن ماه 88بعد از انتشار خبر اقدام به ساخت و ساز غیر قانونی در معبد آناهیتا، از سوی میراث فرهنگی شهرستان کنگاور به اداره اوقاف این شهرستان نامه ای نوشته شد، که طی آن مسئول میراث فرهنگی این شهرستان به صراحت به جلسه‌ای در تاریخ 28 آذر ماه88اشاره می‌کند که در آن توافقاتی جهت توسعه این امامزاده به عمل آمده است، لذا بعد از انتشار گزارش مهر و انعکاس گسترده آن، در نامه‌ای به شماره 464/ک/138مورخه 7 بهمن ماه 88 از مسئول اوقاف شهرستان کنگاور می‌خواهد توافقات به عمل آمده در آن جلسه مبنی بر توسعه این امامزاده متوقف و آهن‌آلات و سازه‌های فلزی در محوطه معبد آناهیتا به جایی دیگری انتقال داده شود.
اما اداره اوقاف و امور خیریه بدون توجه به قوانین و اخطارات اداره میراث کنگاور و اداره میراث استان کرمانشاه اقدام به ساخت شبستانی بر دیواره شمال غربی این بنای با ارزش کرده است با وجودی که ساخت و سازهای در حریم معبد آناهیتا غیر قانونی بوده و با حکم دادگاه متوقف شده است.
مدیر کل میراث فرهنگی و گردشگری استان کرمانشاه در جایی دیگر با تاکید بر غیر قانونی بودن ساخت ساز گفته است که ساخت و سازدر معبد آناهیتا بدون مجوز و اطلاع این سازمان انجام گرفته است. اما در این میان سرپرست اداره اوقاف شهرستان کنگاور که اقدام به احداث پایه های بتونی جهت ساخت سایبان به منظور توسعه حرم امامزاده ابراهیم(ع) در بخشی از محوطه معبد آناهیتا کرده‌اند، گفت: ایجاد سایبان در محوطه معبد آناهیتا جهت توسعه حرم امامزاده ابراهیم(ع) با توافق سازمان میراث فرهنگی بوده و مدارک آن نیز موجود است.
قربانی(ریاست وقت اوقاف کنگاور) اظهارداشت: ما بر اساس اسناد معتبر و تایید شده میراث فرهنگی اقدام به توسعه این امامزاده و ایجاد سایبان نمودیم وبه حساسیتهای موجود درخصوص حفظ و نگهداری از آثار تاریخی نیز آگاه هستیم و مطمئناً هیچگاه اقدامی انجام نخواهیم داد که بر خلاف قوانین موجود باشد، لذا کلیه اقدامات ما بر اساس قانون و توافقنامه‌های به عمل آمده با مسئولان میراث فرهنگی بوده است. اما ظاهرا فقردانش تاریخی در اداره اوقاف کاملا ملموس است.
این موضوع از طریق واحد حقوقی اداره کل پیگیری شد که پس از سیر مراحل قانونی و پیگیری‌های صورت گرفته ، موظف به رفع آثار تخلف شود.
با این وجود اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان کنگاور بدون توجه به قوانین میراث فرهنگی نه تنها رفع تخلف نکرده است در روزهای گذشته با خلع ید شدن زمین اطراف امامزاده در عملی نسنجیده و به طور شبانه اقدام به حفاری غیر مجاز و بدون اطلاع به میراث فرهنگی و پایگاه پژوهشی معبد آناهیتا کرده است که این عمل جرم محسوب می شود و در خصوص جرایمی که قانونگذار برای ساخت و ساز در عرصه و حریم آثار تاریخی در نظرگرفته است، در ماده 560از فصل نهم قانون مجازات اسلامی آمده است، هر کس بدون اجازه از سازمان میراث فرهنگی کشور، یا با تخلف از ضوابط مصوب و اعلام شده از سوی سازمان مذکور در حریم آثار فرهنگی، تاریخی مذکور در این ماده، مبادرت به عملیاتی نماید که سبب تزلزل بنیان آنها شود یا در نتیجه آن عملیات به آثار و بناهای مذکور خرابی یا لطمه وارد آید، علاوه بر رفع آثار تخلف و پرداخت خسارات وارده به حبس از یک تا سه سال محکوم می‌شود.
با توجه به قوانین ذکر شده و تذکرات پی در پی اداره میراث فرهنگی کنگاور طی نامه های در سال ۹۵ از سوی کارشناس میراث فرهنگی به شماره ۱۸۹/ ک / ۱۳۸ به تاریخ ۲۲/۰۸/۹۵ تذکر بر جمع آوری شبستان کرده است و طی نامه های به شماره ۲۳۸۱/۱۲۸/۹۵۳ به تاریخ ۲۶/۰۴/۹۵ و نامه به شماره۱۲۰/ک /۱۳۸ به تاریخ ۲۶/۰۴/۹۵ و نامه شماره ۲۳۸۱/۱۲۸/۹۵۳ به تاریخ ۳۰/۰۵/۹۵ ریاست میراث فرهنگی در خواست به پیگیری رفع تخلف اداره اوقاف به میراث استان و اداره اوقاف فرستاده شده است . اما در سال ۹۶ نیز پایگاه پژوهشی معبد آناهیتا نیز در نامه ای به شماهر پ . م. ۳۳ به تاریخ ۲۱/۰۱/۹۶ در خواست رفع تخلف و پیگیری اداره میراث کل را داشته است . با خلع ید زمین موقوفه ای امامزاده نامه ای در خصوص جلوگیری هر گونه ساخت و ساز در حریم معبد آناهیتا با توجه به قوانین به شماره پ . م. ۶۸ به تاریخ ۰۴/۰۵/۹۶ به فرماندار شهرستان کنگاور آقای ایزدی ارسال شده است که به پیوست نامه فرماندار محترم شهرستان نامه ای به شماره ۳۹۰۴/۴/۱/۷۱۴۳ به تاریخ ۰۷/۰۵/۹۶ به اداره اوقاف و رونوشت به شهردار و اعضای محترم شورای اداری شهرستان ارسال شده است . و طی نامه شماره پ . م. ۷۰ به تاریخ ۰۷/۰۵/۹۶ به یگان حفاظت کنگاور از سوی پایگاه پژوهشی معبد آناهیتا فرستاده شده است . علاوه برموارد فوق ریاست محترم میراث غرهنگی شهرستان کنگاور نیز طی نامه ای به شماره ۱۲۱/ک/ ۱۳۸ به تاریخ ۰۳/۰۵/۹۶ به اداره اوقاف شهرستان کنگاور درخواست توقف و جلوگیری از هر نوع ساخت و ساز در حریم معبد آناهیتا ارسال شده است . طی نامه ای به شماره ۹۰/۱۲۸/۹۶۳ به تاریخ ۱۱/۰۵/ ۹۶ از فرماندهی یگان حفاظت میراث فرهنگی استان دستور توقف و جلوگیری از هرگونه ساخت و ساز داده شده است .
مشکل اساسی در فقدان نظارت
در قوانین ما از آثارتاریخی حمایت های زیادی شده است. مشکل جدی و اساسی ما مسئله فقدان نظارت است. برای این‌گونه آثار در جای جای کشور مشکلاتی از جمله تخریب بارها دیده شده که دلیل آن نبود نظارت جدی در این حوزه است.
تعرض به میراث فرهنگی در حکم تعرض به امنیت عمومی
به طور کلی یکی از وظایف دولت و آحاد مردم حفظ آثار تاریخی و فرهنگی است. کشور ما در زمینه حفاظت همان طور که گفته شد دارای قوانین منحصر به فردی است. اما جای تاسف است که با توجه به قوانین موجود و ورود تکنولوژی قوانین اثر اجرایی خود را از دست داده‌اند که امروزه شاهد تخریب و یا تخلفاتی در رابطه با میراث فرهنگی هستیم، مقصر قانون نیست و حافظان و متولیان فرهنگی باید مراقب باشند تا هیچ دستگاهی در اجرای قانون قصور نورزد، چرا که قانونگذار تعرض به میراث فرهنگی را درحکم تعرض به امنیت عمومی جامعه می‌داند. جواز ساخت درحریم آثارتاریخی توسط سازمان میراث فرهنگی کشورصادر می‌شود و این ارگان اجازه نخواهد داد هویت تاریخی قربانی ساخت و سازها در حریم بناهای تاریخی شود.
در پیوست گزارش نامه ها و نقشه زمین خلع ید و حریم محوطه معبد آناهیتا و عکس های بخش الحاقی و حفاری های غیر مجاز اداره اوقاف و امور خیریه ارائه داده خواهد شد.
برگرفته از: خبرگزاری ریگا کوردستان – سرویس اجتماعی
بخش های الحاقی به امامزاده ابراهیم
بنیاد میراث پاسارگاد