بررسی نام و نشان دو سپنتداته (اسفندیار) مخاصم و معاصر هم

 

معنی سپنتداته و داریوش یکی است:

سپنت-داته به معنی دارای ملک شخصی است. معنی نام داریوش (داریَ-وهو-اوش) نیز همین است. بنابراین سپنتداته پسر ویشتاسپ روایات ملی همان داریوش پسر ویشتاسپ است. یکی از القاب گائوماته (اوروپاست) فرمانروای بلخ و درهٔ سند و برادر مگابرن ویشتاسپ نیز سپنتداته بوده است. از اینجاست که نام این قاتل و مقتول در روایات ملی یکی شده است. شکلی از عنوان بودای گائوماته/گوتمه را هم می توان با لقب سپنتداته وی مترادف گرفت:

स्वान्त m. svAnta own territory or domain or province

दात adj. dAta given

धर adj. dhara possessing

वह् adj. vah[u] holding

ईश m. isha master

गोमत् adj. gomat rich in cattle

Urupast: rich in the bull

Bhū (भू) refers to “earth”.

ध adj. dha possessing

गोता f. gotA cow

-ama: very

गो f. go cow

तम ind. tama much, many

هاروی کرافت و هرتسفلد به درستی گائوماته بردیه (سپیتاک سپیتمان) پسر ملکه آمیتیس دختر آستیاگ و داماد و پسر خواندهٔ کوروش را با گوتمه بودا و زرتشت سپیتمان یکی گرفته اند. لذا عنوان سیدارتهٔ بودا را هم میشود به معنی ثروتمند گرفت. در این صورت خود نام بودا (منور) در اصل معادل زرتوشترا (در معنی ستارهٔ زرین) است:

 

Siddha (सिद्ध).—p. p.Gained, obtained, acquired

Artha (अर्थ, “wealth”)

बुद्ध m. buddha enlightened

 

این سؤال و جواب هم در رابطه با این سپنتداته ها (اسفندیارها) است:

سؤال: ابوعلی عبدالرحمن بن عیسی کاتب همدانی مولف اثر مفقوده همدان یا همدان نامه در مورد بنای شهر همدان در یک بیت به شعر پهلوی می سراید:

سارو جم كرد، بهمن كمر بست

دارا دارا، گرد هم آورد

معنی این دو مصرع چیست؟

حواب: فکر میکنم سارو به معنی گنج و ثروت و مکان اصلی است:

सार adj. sAra wealth

सार m. sAra main point

بنابر این میشود جم (لهراسب، داماد اژدهاک/آستیاگ) گنج و پایتخت همدان را ساخت. بهمن (خشایارشا) دور آن را کمر کشید (اطراف تپه را به صورت قائم در آورد) و دارای دارایان (داریوش سوم) برای آن بارو کشید.

جم/جمشید تاریخی همان یرواند (لهراسب، سپیتمه) داماد اژدهاک (آستیاگ) است که همزمان با او در قفقاز و شرق آسیای صغیر حکومت میکرده است. نام جمشید وی به معنی صاحب جام درخشان است که صاحب خنجر زرین (زرتو-اَشترا) هم معرفی شده است.

پسران او مگابرن ویشتاسپ (تیگران) و زریادر سپیتاک (سپنتداته، گائوماته) ابتدا فرمانروی ری و ارمنستان بعد در عهد کوروش فرمانروی گرگان و دربیکان سمت بلخ بوده اند.

قوم وی ترر/توگرمه (دارندگان شمشیر عالی) از کیمریان بوده اند. عناوین زریادر و زرتوشترای پسر کوچک او سپیتاک (سپنتداته) در معنی دارندۀ خنجر زرین می تواند اشاره به نام همین قوم دارای سلاح شمشیر/خنجر وی باشند:

zaraya: golden

धर m. dhara sword

zaratu: golden

ashtra: sword, dagger

तेज m. teja having sharpness, sword

रमा f. ramA splendour

द्रू f. drU (tre) gold/golden

आरी f. Ari small sword

کنگ دژی که فرود سیاوش و کیخسرو تصرف کردند، همدان (کیشه سو) بوده است. سارو همان گنج همدان (هگمتانه، محل تجمع هفت دژ تو در تو) واقع در تپه مصلای همدان بوده است.

واژهٔ کمر در کتابهای پهلوی نیز در مورد کنگ دژ به کار رفته است. آنجا گفته شده است کنگ دژ بر کمرهٔ دیوان ساخته شده بود. اشاره به بلندی اطراف تپه به صورت تراشیدن و شکل قائم در آوردن دامنهٔ تپه برای دفاع طبیعی بوده است.

اسفندیار (ثروتمند) پسر ویشتاسپ در روایات ملی همان داریوش اول (ثروتمند) است. داراب همان داریوش دوم، دارای دارایان همان داریوش سوم.

منابع عمده:

فرهنگ لغات اوستایی احسان بهرامی. فرهنگ لغات سنسکریت نائینی. یشتها 1و2 استاد پورداود. تاریخ ارمنستان موسی خورنی. تاریخ ماد دیاکونوف. تاریخ ایران باستان پیرنیا. کیانیان آرتورکریستن سن.

۹/۱۱/۲۰۲۳

بنیاد میراث پاسارگاد