برگرفته از آوای تبعید (به تبعید درگذشتگان، جلد اول)*
دکتر هرمز حکمت (۱۳۱۵-۱۳۹۹) نویسنده، پژوهشگر، فعال فرهنگی و سیاسی، فارغ التحصیل روابط بین الملل از دانشگاه کلمبیای آمریکا و استاد دانشگاه در رشته حقوق و علوم سیاسی در دانشگاه تهران بود
حکمت در پی انقلاب اسلامی، با همه ی عشقی که به ایران داشت، در سال ۱۳۶۰ ایران را ترک گفت. و به عنوان نویسنده ای توانا، سیاستمداری دانا و پژوهشگری فرهنگ دوست بیش از چهل سال نقشی اساسی و موثر در حرکت های فرهنگی و پژوهشی، بویژه درارتباط با فرهنگ و تاریخ ایران در خارج کشور داشت.
هرمز حکمت در دوران تبعید خودخواسته بیشترین وقت و توان خود را صرف مطالعات ایرانشناسی و فرهنگ و تاریخ ایران کرد. ایشان یکی از پنج بنیانگذار نهاد برونمرری پنجاه و اند ساله ی «بنیاد مطالعات ایران»، و سه دهه سردبیر فصلنامه پژوهشی «ایران نامه» بودند.
ایران نامه از مهم ترین نشریات تحقیقاتی دو زبانه ای بود که از پاییز۱۳۶۰ تا زمستان ۱۳۹۴ چهار شماره در هر سال منتشر شده است. هدف اصلی این نشریه آشنا کردن خوانندگان ایرانی و غیر ایرانی خود با تازه‌ترین دستاوردهای پژوهشگران، نویسندگان سرشناس و استادان صاحبنظر ایرانی و غیر ایرانی بود. عمده مطالب این فصلنامه مربوط می شد به ادبیات و زبان فارسی و تاریخ فرهنگ و تمدن ایران
دکترحکمت درکنار همه ی مسٔولیت های سنگینی که بر عهده داشت تا آنجایی که در توانش بود پشتیبان و همراه برخی از بنیاد ها و موسسات فرهنگی خارج کشور از جمله «بنیاد میراث پاسارگاد» بود.
بدون تردید دکتر هرمز حکمت، (نه یکی از، که) پرکارترین و موثرترین شخصیتی بوده که ما در پنجاه سال گذشته و در ارتباط با شناساندن تاریخ و فرهنگ ایران در آمریکا داشته ایم .اما آن چه که به نظر من از ایشان شخصیت یگانه ای ساخت، خصوصیات اخلاقی، و رفتارهای اجتماعی ایشان نیز بود.
شاید به نظر غلوآمیز بیاید اما من در این عمر بلندم که با بسیاری از شخصیت های فرهنگی و ادبی و سیاسی از نزدیک دوست و آشنا بوده ام هرگز کسی را ندیده ام که در اوج موفقیت و توانایی این همه متین و مودب و فروتن باشد. ندیده ام کسی را که این همه قدرت تحمل شنیدن نظر مخالفین عقاید خود را داشته باشد و ندیده ام کسی را، آن گونه که ایشان، آگاهانه و بدون هیچ نفع و حساب و کتاب شخصی به ایران عشق بورزد. ایشان همیشه به فردای ایران می اندیشید ونه به امروز خود.
حکمت به عنوان یک فعال سیاسی مترقی، شریف و عدالتخواه بود، و بیزار از تمامیت خواهی و تعصب و خشونت:
«حاکمان کژاندیش و کوردل سخت کوشیده اند تا به قهر و نیرنگ و دروغ ذهن وضمیر کودکان و جوانان وطن را از میل به زشتی و خشونت و تعصّب انباشته کنند و از عشق به زیبائی و مهر و مدارا بی بهره. از مکتب دوزخی حاکمان شریر، امّا، نسلی قد برافراشته و بر پهنۀ زندگی و پویائی گام نهاده که با گوشت و پوست و استخوان با همۀ حقوق و آزادی های انسانی اش آشنا است. منزل گاه آرمانی اش نه کلبۀ حقیر و تاریکی است که سرکوبگران پی افکنده اند بلکه دنیای فراخ و روشنی است که خود سال هاست از دور به نظاره اش پرداخته و در انتظارش روز و شب شمرده و برای تحققش یک لحظه از تلاش دست نشسته اند. دنیائی که در آن حقوق بشر و برابری نامشروط انسان ها شالودۀ جانشین ناپذیر زندگی است و ارادۀ شهروند، و نه حُکم «خلیفۀ خدا،» اساس و بنیان مشروعیت حکومت.(۱)
با این حال، به نظر من، او بیش از آن که شخصیتی سیاسی باشد شخصیتی فرهنگی بود و معتقد بود که به ویژه در شرایط کنونی تلاش های فرهنگی برای رهایی ایران یک ضرورت است:
«از رهگذر انقلاب اسلامی و تسلط کسانی که نه اعتقادی به هویت ملی و فرهنگی مردم ایران دارند و نه انس و الفتی با مظاهر و نمادهای ارزنده و ماندگار تمدن و فرهنگ کهن میهن ما، چنین فعالیت هائی همانقدر ارزنده و ضروری اند که تلاش برای رهائی ایران و ایرانی از حکومتی که در دشمنی با ایران و میراث و فرهنگ و هویت ایرانی همتائی در تاریخ نداشته است.»(۲)
حکمت بیش از هر سیاستمداری متوجه گسترش میراث فرهنگی در خطر ایران بود:
« تنها آن هنگام که آفتاب عمر منحوس حکومت جباران به لب بام رسد، نسیم جان بخش آزادی فضای کدر و سنگین میهن را از نو روشن و روح پرور کند و پرده های ضخیم دروغ و تحریفی را که حاکمان بر ویرانگری ها و دشمنی های ی بی حساب خود کشیده اند فرو فکند، آن هنگام است که می توان به ابعاد و ژرفای خطرهائی که در کمین میراث ما بوده است پی برد.»(۲)
نوشتن درباره خصوصیات و گفته ها و نوشته های دکتر هرمز حکمت، و آن چه هایی را که او برای تاریخ و فرهنگ ایران انجام داده کتابی می طلبد و در یک مطلب کوتاه نمی گنجد. که امیدوارم این مهم به وسیله ی دوستداران ایشان انجام شود.
یاد و نام عزیزش همیشه روشن
１- https://archive.savepasargad.com/Cyrus%20the%20Great%20-%20Kourosh%20bozorg/porsesh/Dr.hekmat.htm
２- https://archive.savepasargad.com/2010-August/committee’%20anniversary/Dr.%20hormoz-hekmat.htm
——————————————————
*https://tinyurl.com/2ya6emn8
بنیاد میراث پاسارگاد