بررسی نامهای کهن مازندران و ساری و آمل – جواد مفرد کهلان

 

مطابقت فرشوادگر و پاتیش خوارگر با مازندران و ساری:

معانی نامهای فرشوادگر و پاتیش خوارگر ناحیهٔ مازندران (سرزمین عسل و خوشی) یعنی سرزمین محصول لذیذ و صاحب محصول خوردنی عالی با نامهای کهن شهر ساری مرتبط می نمایند:

Pra (प्र).—ind.With adjectives it means ‘very’, ‘excessively’, ‘very much’

स्वादु adj. svAdu  delicious

गर adj. gara  swallowing, eating

मधु n. madhu honey

در گذشته هم گفته اند: “ماز در زبان مازندرانی به زنبور عسل گفته می‌شود و کسانی که این ریشه یابی را پذیرفته‌اند معنای مازندران را «جایی که عسل و زنبورعسل در آن هست» می‌دانند.”

ساری شهر محصول لذیذ (عسل):

نامهای کهن شهر ساری یعنی سارامنهٔ نقشه های بطلمیوسی (خانهٔ محصول لذیذ)، زادراکرت (محل تولید محصول لذیذ)، فناکه (محل خوراک) و سیرینکس (محل محصول شیرین) جملگی اشاره به محصول عسل مازندران و ساری دارند:

सुरामन् adj. surAman delicious

स्वादु adj. svAdu delicious

र  m.  ra (possessive suffix).

آمل محل َسقوط اساطیری کیکاووس:

سوی بیشه شیرچین آمدند

به آمل به روی زمین آمدند

داستان پرواز کیکاووس با عقابهایش به آسمان و سقوط او سه بار در شاهنامه آمده که محل سقوط او یک بار بیشه شیرچین آمل، و دو بار دیگر «ساری» ذکر شده است. در شاهنامه ثعالبی و معجم‎البلدان این نام به خاطر شباهت نام، سیراف ضبط شده و در دیگر متون «شیرچین آمل، شهر چین، همچنین، شیرحین، شیرﺤﺋڹ، شرحین، شبیرچین، تن کابن، نارون، دریای گرگان».

به نظر می رسد منظور از بیشهٔ شیر چین، بیشهٔ شیرجین/جیم بوده است یعنی بیشهٔ مخفیگاه شیر (منظور بیشهٔ ببر):

छन्न n. channa hiding-place

شیرچین/شیرجین همچنین یادآور نام سیرینکس (محل محصول شیرین، محل عسل) از اسامی کهن ساری است.

داستان پرواز کیکاووس (شاه سرزمین چشمه) توسط عقابانش از فراز البرز به آسمان و سقوط او به شهر آمل مازندران بیانگر واقعهٔ تاریخی پناه بردن خشتریتی پادشاه ماد از کارکاشی (کاشان)، در کنار کوه کرکس به آمل مازندران است که در جلو اسرحدون صورت گرفت و سرانجام غلبهٔ وی در آنجا بر سپاهیان آشوری به رهبری رئیس رئیسان آشوری شانابوشو سردار آشور بانیپال است که به یاری آترادات پیشوای آماردان سکایی انجام شد و ماد مستقل گشت. این حادثه در شاهنامه به صورت هفتخوان رستم سگیستانی در مازندران برای نجات کیکاووس در آمده است.

منظور از نرمپایان (پایندگان خوشی)، بزگوشان (پایندگان بز) و سگساران (گرامی دارندگان سگان) در رابطه با مازندران اساطیری، آملی ها/ساروی ها (دارندگان خوشی، مازنی ها)، تبریهای دارندهٔ توتم بُز و کاسپیان (گرامی دارندگان سگان) بوده اند:

अमूल्य adj. amUlya  excellent

तभ m. tabha he-goat

घोष m. ghosha station of herdsmen

ز بزگوش و سگسار و مازندران

کس آریم با گرزهای گران.

فردوسی.

وز آن روی بزگوش تا نرم پای

چو فرسنگ سیصد کشیده سرای.

فردوسی.

 

منابع عمده:

١-  محل سقوط کیکاووس کجاست؟ از وحید رویانی

٢-  لغت نامهٔ دهخدا

٣-  فرهنگ لغات سنسکریت، آنلاین.

۴-  فرهنگ واژه های اوستا، از احسان بهرامی.

بنیاد میراث پاسارگاد