پرآشوب ترین نقطه جهان خاورمیانه است. از زمان شکست هیتلریسم اروپا آرام شد ولی خاورمیانه محور تشنج و ناآرامی گردید. بحران، جنگ، تروریسم، اسلامگرایی، استبداد، کشتار افراد غیر نظامی، انقلاب ها، مداخله های نظامی، از ویژگی های برجسته منطقه است. در این بستر پیدایش اسرائیل و جنگ عرب ها علیه آن از یکسو و از سوی دیگر انقلاب اسلامی شیعه و انقلاب زن زندگی آزادی، از رویدادهای پررنگ با قدرت تاثیرگذاری استراتژیک بسیار بالایی بشمار می آیند. جنگ اسرائیل و اعراب، جنگ های متعددی را در منطقه منجر شده است. انقلاب های ایران در رشد اسلامگرایی جهانی از یکسو و از سوی دیگر در دوره اخیر در شکست هیولای اسلام سیاسی در ایران نقش تعیین کننده داشت. جمهوری اسلامی در داخل و منطقه شکست خورده است. جنگ لبنان حکومت خامنه ای را به آستانه سقوط قطعی کشانده است. خامنه ای در پایان خود است.
شتاب رویدادهای منطقه همه چیز را دگرگون می سازد. از 7 اکتبر 2023 زمان حمله تروریستی اسلامی حماس علیه غیر نظامیان اسرائیلی، منطقه در روند تغییرهای بنیادی جدیدی قرار گرفت. محورهای زیر را در نظر داشته باشیم:
بیداری هویتی
یکم، اسرائیل و یهودیان حس کردند که نقشه هیتلر برای نابودی یهودیان می تواند دوباره فعال شود. اضطراب از نابودی موجویت، یهودیان و اسرائیل را به واکنش هویتی بزرگ کشاند. آنها به این نتیجه رسیدند که با عوامل نابودی اشان مانند حماس و حزب الله و رژیم خامنه ای باید بشدت عمل کنند. در منشور حماس از نابودی اسرائیل صحبت می شود. خمینی و خامنه ای و احمدی نژاد از اسرائیل بعنوان سرطان نام برده اند. قرآن می گوید یهودیان را بکش. و حماس مجری این سیاست جنایتکارانه شد.
مرگ حماس
دوم، حماس در حمله فاشیستی 7 اکتبر معتقد شد که می تواند اسرائیل را طبق منشور خود نابود کند و افراد یهودی را هر کجا دید میتوان به هلاکت رساند. رهبری حماس در مذاکرات پنهانی با حزب الله و رژیم خامنه ای این اطمینان را داشت که در حمله به اسرائیل تنها نخواهد ماند. از سوی دیگر حماس در ذهنی گری کوته بینانه خود نتوانست از واکنش نظامی بعدی اسرائیل تحلیل درستی داشته باشد. حماس که یک جریان توتالیتاریستی است فقط در نابودی یهودیان احساس آرامش دارد. حماس با حمله 7 اکتبر حکم به مرگ خود داد.
جنگ غزه
سوم، ارتش اسرائیل برای تخریب قطعی حماس به نوار غزه وارد شد. این جنگ با فرماندهی دولت نتانیاهو منجر به تخریب بخش عمده تونلهای نظامی و زیرساخت های حماس در غزه و تصرف نوار فیلادلفی شد. در این حمله گسترده ارتش اسرائیل علیه غزه بیش از 40000 نفر فلسطینی غیرنظامی کشته شدند. حماس با پنهان کردن گروگانهای اسرائیلی و عدم تمایل به تسلیم، خواهان ادامه جنگ شد ولی در شرایط برتری تکنولوژیکی و نظامی اسرائیل، ضربات مهلکی متحمل شد و بیش از 15000 افراد نظامی خود را از دست داد.
حمله پهپادهای خامنه ای به اسرائیل
چهارم، حمله هوائی اسرائیل به مقر سپاه قدس پاسداران در دمشق سوریه، به کشته شدن محمدرضا زاهدی و تعدادی دیگر از رهبران سپاه قدس منجر شد. اولین بار نبود که مسئولان سپاه قدس در سوریه نابود شدند ولی این بار انفجار در ساختمان دیپلوماتیک در دمشق، خشم خامنه ای را به اوج رساند. به تلافی این ترورها، رژیم خامنه ای تصمیم به حمله پهپادی و موشکی «وعده صادق» در نیمه‌شب ۲۵ فروردین ۱۴۰۳ برابر۱۳ آوریل ۲۰۲۴، علیه اسرائیل صورت گرفت. این حمله پهپادی و موشکی یک شکست کامل بود. ارتش اسرائیل اعلام نمود 99 درصد پرتابه های ایران رهگیری و منهدم شدند. شش روز پس از این حمله در ۱۹ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۵:۲۳ بامداد ایران، نیروی هوایی اسرائیل تأسیسات دفاع هوایی درون ایران در نزدیکی اصفهان، محل ساخت پهپاد و پایگاه هوایی را مورد حمله قرار داد.
مرگ اسماعیل هنیه
پنجم، اسماعیل هنیه رئیس دفتر سیاسی سازمان حماس در ساعت ۱:۳۷ بامداد ۱۰ مرداد ۱۴۰۳، برابر ۳۱ژوئیه ۲۰۲۴، به همراه محافظ شخصی در تهران در اقامتگاه امنیتی سپاه، توسط اسرائیل ترور شد. یحیی سنوار جایگزین اسماعیل هنیه به عنوان رهبر حماس شد. علی خامنه ای اعلام کرد که انتقام اسماعیل هنیه که در قلمرو ایران ترور شد را میگیرد. سپاه پاسداران در اطلاعیه شماره ۲ اعلام کرد: «بی‌تردید جنایت رژیم صهیونیستی با پاسخ سخت و دردناک جبهه مقتدر و عظیم مقاومت به‌ویژه ایران اسلامی مواجه و برکات مجاهدت‌های «شهید القدس» دکتر اسماعیل هنیه در دفاع از آرمان و حقوق ملت فلسطین یاری‌بخش آنان خواهد بود.». این ترورتردیدهای فراوان تولید کرد و پوشش امنیتی سپاه و شخص خامنه ای زیرسئوال رفت. اگر ترور فخری زاده و این بار ترور اسماعیل هنیه میسر است پس ترور رهبران اسلامی ایران و شخص خامنه ای نیز ممکن است. افزون برآن، نفوذ موساد تا مغز استخوان رژیم پیش رفته است. پس از ترور هنیه، جناح تندرو رژیم گفت حمله کنیم. ولی با توجه به احتمال واکنش سنگین نظامی اسرائیل و خطر برای مراکز اتمی و نظامی و نفتی و همچنین با توجه به وجود ناوگان های آمریکا در مدیترانه و خلیج فارس، علیرغم رجزخوانی های متعدد، جمهوری اسلامی میخکوب شد.
همبستگی اسلامی گسیخته
ششم، حزب الله لبنان در همبستگی با حماس در 8 اکتبر 2023 اعلام کرد حزب الله به حماس دارای احساس «مسئولیت» است. پیرو این موضع، حزب الله مواضع اسرائیل را با موشک و گلوله های توپخانه ای هدف قرارداد و البته اسرائیل نیز با حمله پهپادی پاسخ داد. در این شرایط چالش های متعددی برای خامنه ای مطرح شد. در واقع بحران رهبری، مذاکره با غرب، شکاف های درونی، عدم اطمینان به همه سران سپاه، رخنه موساد، قدرت نظامی اسرائیل برای ضربه های مهلک، نگرانی از خیزش مردم ایران و غیره، تصمیم خامنه ای را دشوار نمود. خامنه ای حس کرد که در یک درگیری گسترده در منطقه نمی تواند باشد زیرا این امر برای بقایش مرگبار است.
آغاز جنگ لبنان
هفتم، حزب الله در شرایط فلج بودن جمهوری اسلامی به راکت پراکنی علیه اسرائیل ادامه داد. در سپتامبر 2024 یک مرحله جدید از جنگ اسرائیل آغاز شد. بدنبال یک برنامه دراز مدت موساد، آتشفشان انفجار پیجرها و بی سیم های اعضای حزب الله برپاشد. حمله انفجاری وسائل ارتباطی آغازگر مرحله ای از جنگ اسرائیل علیه حزب الله بود. این حمله حزب الله را فلج نمود. دلایل حمله جدید چه بود؟ از زمان 7 اکتبر 2023 بیش از 70000 اسرائیلی از مناطقی نزدیک مرز لبنان خانه و کاشانه خود را رها کرده زیرا مرتب زیر فشار راکت های حزب الله بودند. این خانواده ها می خواهند به خانه خود برگردند. در همین زمان، حزب الله با حمایت حکومت شیعه خامنه ای علیه اسرائیل موشک پرانی کرده و مانع آرامش اسرائیلی ها می گردد. حزب الله برای نشان دادن وحدت اسلامی با حماس به یکسری نمایش های نظامی دست زد ولی آنطور که حماس می خواست به شکل گسترده وارد جنگ نشد. برای اسرائیل روشن گشت که بدنبال یک جنگ طولانی، حماس بشدت ضربه خورده و ضعیف گشته و قدرت تعرض نظامی را از دست داده است. از این ببعد ارتش اسرائیل می توانست یک جبهه بزرگ جدیدی در شمال علیه حزب الله آغاز کند. جنگ بزرگ اسرائیل علیه حزب الله آغاز شد.
حسن نصرالله کشته می شود
هشتم، خامنه ای در بن بست قرار گرفت. باتوجه به فشارها و تحریم های جهانی، خامنه ای با ورق پزشکیان، خواهان گشایش محدود با غرب شده و حفظ نظام را به اولویت مطلق تبدیل می کند. چنین سیاستی درگیری ایران در یک جنگ سنگین در لبنان را ناممکن می ساخت. حزب الله از رژیم ایران می خواهد مداخله کند ولی رژیم خامنه ای پاسخ مثبت نمی دهد. حزب الله خود را در یک جنگ سخت با اسرائیل قرار داد و انتظار ورود مستقیم ایران در جنگ را داشت ولی بیت خامنه ای جواب می دهد که فعلن زمان جنگ نیست. اسرائیل بدنبال آتشفشان انفجار پیجرها و بی سیم های و نابودی اعضای رهبری و مسئولان حزب الله، بمباران مراکز مهمات در لبنان را در دستور قرار می دهد. حزب الله زیر ضربه های حاد قرار گرفت، طبق گزارش روزنامه لوموند 20 درصد از نیروی نظامی و فرمانده های نظامی این نیروی نیابتی در طی دو روز یا کشته شدند یا زخمی شدند. البته حزب الله در همین زمان بیش از 450 موشک و راکت به روی اسرائیل پرتاب کرد و ستاد موساد در تل آویو را هدف قرار داد که خنثی شد. ولی ارتش اسرائیل بیش از 1100 انبار مهمات و موشکی حزب الله در لبنان را بشدت مورد حمله قرارداد و نابود کرد. اسرائیل در این دوره تعداد زیادی از فرماندهان ارشد حزب الله مانند فواد شکر و ابراهیم قبیسی را به قتل رساند. بدنبال ضربه های نظامی و سازمانی، حسن نصرالله رهبر حزب الله در27 سپتامبر 2024 به همراه تعداد زیادی از رهبران سیاسی و نظامی حزب الله و سه تن از فرماندهان سپاه پاسداران مانند عباس نیلفروشان، در بیروت و در عمق 30 متری در زیر زمین مخفیگاه سری خود کشته می شود. حسن نصرالله چپاولگر ایران و سرکوبگر مردم ایران ترور شد. کشتن حسن نصرالله یک حادثه بزرگ در لبنان و یک چرخش بزرگ در خاورمیانه بشمار می آید.
احتمال ترور خامنه ای
نهم، با شتاب تحولات، در این دوره اخیر خامنه ای تصمیم گرفت استراتژی تازه ای بکار برد. او دید اسماعیل هنیه در قلب تهران ترور شد و پیجرها و بی سیم های حزب الله توسط موساد منفجر شد و حسن نصرالله با 20 نفر از مسئولان نظامی اش نابود شد، بنابراین کشتن او و افراد خانواده او مانند مجتبی پدیده دشواری نیست. افزون برآن، نوشیدن یک جام زهر جدید اجباری است. پس او باید عقب نشینی کند. روشن است قانع کردن تندروهای حکومتی و حوزوی کار ساده ای نیست. بسیج متحدین او مانند احمدعلم الهدی برای خفه کردن اعتراض ها لازم است. او بدورغ می گوید:«مقاومت» درهم نشکسته و «تمام لبنان علیه اسرائیل شوریده» است. امام جمعه اردبیل استدعا می کند تا جوانان اردبیل و تبریز و ارومیه و زنجان و باکو به لبنان بروند و می افزاید:«هیهات که ما اهل فرار باشیم» و بالاخره می گوید «لشگر عظیمی از کربلائی های ایران و عاشقان سیدالشهدا به لبنان سرازیر خواهند شد.». رژیم تکان نمی خورد و پس از قتل سرسپرده اش، حسن نصرالله، علیه اسرائیل تهدید نظامی هم نمی کند. خبر می آید که خامنه ای را به مکان مطمئن انتقال داده اند. رژیم شیعه حس می کند پس از ترور هنیه، پس از ترور نصرالله و پس از ترور فرماندهان شیعه لبنانی و ایرانی، ترور خامنه ای می تواند نزدیک باشد. ترور به دنبال حمله موشکی یا یک کودتا، یکی از احتمال های قوی است.
رژیم در بن بست فلج کننده
دهم، رژیم شیعه خامنه ای در شرایط کنونی در درماندگی است و به دلایل زیر نمی تواند و نمی خواهد به اسرائیل حمله کند:
رژیم پهپادهای متنوعی ساخته و موشک های بالیستیک فراوانی را آماده کرده است. ولی ناوگاهای جنگی موجود متعلق به دوران پهلوی است و فاقد تکنولوژی مدرن هستند و قدرت رقابت جنگی با ناوگان اسرائیل را ندارند. تخریب بسیاری از پایگاه های حزب الله در لبنان توسط جنگنده های اسرائیلی و استفاده از بمب های بسیار قدرتمند سنگرشکن که در اعماق زمین نفوذ می کند، گوشه ای از برتری نظامی اسرائیل را نشان می دهد.
همه مرکزها و جایگاه های اتمی و نظامی ایران مورد شناسایی اسرائیل قرار دارد و بنابراین اسرائیل می تواند آنها را مورد هدف نظامی و بمباران خود قرار دهد. بسیاری از مراکز حساس و مخفی رژیم مانند تونل گسترده امام علی که در دل کوه های خرم آباد قراردارد و پایگاه و انباری بزرگی برای موشکهای بالیستیک می باشد، توسط اسرائیل شناسایی شده است.
درگیری نظامی و جنگی حکومت شیعه با اسرائیل می تواند فرصتی برای جنبش داخلی باشد. ادامه انقلاب زن زندگی آزادی خواست جامعه است. ستم ها ادامه دارد و بخش مهمی از زنها و جوانان و طبقه متوسط و زحمتکش خواهان خواهان سقوط رژیم خامنه ای هستند. اکثر ایرانیان از رژیم آخوندی بیزار هستند. آنها میهن خود را دوست دارند و به خاطر رژیم خامنه ای را اشغالگر می دانند.
شخص خامنه ای در ترس و تنهایی زندگی می کند و جانشینی او بطور حاد مطرح است. حمله به اسرائیل تمام معادله ها را پیچیده تر و اوضاع را پرخطرتر می کند. خامنه ای از نفوذ عناصر اسرائیلی و جاسوسان ایرانی در سپاه و حکومت، بشدت نگران است و اعتماد خود را به اطرافیان خود ا دست داده است. فروپاشی درونی حکومت توتالیتر شیعه به اوج رسیده است.
نتیجه این تغییر بزرگ چیست؟
در خاورمیانه «هلال شیعه» به بحران عمیق فرو رفته است. اکنون می توان پرسش کرد که پس از 45 سال، آیا پیشروی استعماری رژیم دینی شیعه در منطقه متوقف شده است؟ تمام کشورهای عربی سنی از شکست حزب الله خرسند هستند زیرا این شکست در ضمن شکست اسلام سیاسی، شکست حکومت شیعه خامنه ای و شکست کل سیاست منطقه ای رژیم است.
آرایش قوا در خاورمیانه چگونه تغییر می کند؟ حزب الله حسن نصرالله مرد. این حزب پایه «هلال شیعه» بود و امروز در وضع تلاشی کامل قرار گرفته است. آیا حزب الله در لبنان از بین خواهد رفت؟ آینده لبنان چه خواهد شد؟ اگر منابع مالی و نظامی ایران به حزب الله قطع شود دورنمای سیاسی لبنان چه خواهد شد؟ استراتژی هلال شیعه وسیله ای برای دفاع از جمهوری اسلامی بود. مجموعه این شبکه شیعه در آستانه نابودی قراردارد. چه رژیم باقی بماند و چه سرنگون شود، سیاست نیابتی رژیم با شبکه تروریستهای اسلامی به پایان رسیده است.
آینده رژیم اسلامی و مسئله جانشینی خامنه ای چگونه قابل بررسی است؟ رژیم برای ماندگاری چه سیاستی را در پیش گرفته است؟ تغییر وضع موجود در منطقه شکل گیری سیاسی جدید را ممکن می سازد و در این رابطه سیاست غرب و سیاست روسیه چگونه شکل خواهد گرفت. خامنه ای برای بقای خود می کوشد با غرب نزدیک شود ولی اتکای اصلی او به روسیه خواهد بود. شکست جمهوری اسلامی در منطقه بمعنای شکست کل سیاست خامنه ای و کل حکومت خامنه ای است. آیا اسرائیل همسو با جناح هایی از رژیم، خامنه ای را خواهد کشت؟ چه ترکیبی از هیات حاکمه کنونی در قدرت بعدی قرار خواهند گرفت؟ جنبش مردمی چگونه واکنش نشان خواهد داد؟ شکست سیاست متجاوزانه و استعماری رژیم خامنه ای و فروپاشی درونی حکومت فاسد ولایت فقیه و احتمال فروریزی رژیم شیعه، فرصت مناسبی برای پیشبرد پروژه دمکراسی لائیک در ایران است. نیروهای سیاسی دمکرات و لائیک و آزادی خواه باید خود را آماده کنند.
جلال ایجادی
جامعه شناس، دانشگاه فرانسه
بنیاد میراث پاسارگاد