گاهشمار رسمی ایران، گاهشماری خورشیدی است که محاسبات، طول و سرآغازش بر اساس گاهشماری جلالی و مبدأ آن سال 622 (میلادی ) است. در این سال، به گفته اسلام شناسان سنتی، پیغمبر مسلمانان و همراهانش ( مهاجرون) از مکه به مدنیه مهاجرت کردند. این اسلام شناسان ادامه می دهند به پیشنهاد عمر، خلیفه دوم، این سال به عنوان تقویم اسلامی تعیین شد.
این اخبار مهاجرت را اسلام شناسان ایرانی و عرب حدود 150 سال بعد، در اواسط قرن 8، بدون ارائه یک سند کتبی به ما داده اند. از عمر و از دیگر خلیفه های راشدین تا به امروز هیچ سند کتبی ( سکه، سنگ نبشته، پاپیروس ) پیدا نشده است. همچنین نیز به سال هجری در سنگ نبشته ها، سنگ قبر ها و سکه ها از قرن 7 اشاره ی نشده است.
قدیمی ترین سند تاریخی اعراب که بر روی پاپیروس نوشته شده از سال 643 میلادی است و در کتابخانه ملی اتریش در وین نگهداری می شود. این پاپیروس به خط یونانی و عربی نوشته شده و رسید ( قبض ) 65 گوسفندی است که فردی بنام “ امیر عبدالئه ” برای سپاه خود در مصر از خلیفه تذرق دریافت کرده است (1). در قسمت عربی سند فقط سال 22 نوشته شده ( در این سند اشاره ی به سال هجری نشده است ). در قسمت یونانی سند به سال مالیات بیزانس اشاره شده که برابر 25 آپریل سال643 است.
همچنین بر روی یک سنگ نبشته از معاویه ( 663) با علامت صلیب در ام قیس (اردون ) که به زبان یونانی نوشته شده است سه تاریخ مشاهده می شوند: “تاریخ سال مالیاتی بیزانس، تاریخ سال محلی شهر و تاریخ بنا به سال 42 عرب ها ” و نه بنا به سال هجری. این سنگ نبشته قدیمی ترین تقویم اعراب است (2) .
به نظر می رسد که اعراب در قرن 7 اطلاعی از سال هجری ( سال 622 ) نداشتند، اما این سال برای اعراب سال بسیار مهمی بود: در سال 622 ارتش خسرو پرویز دوم از هراکلیوس ( پادشاه بیزانس) در ارمنستان شکست خورد و ساسانیان مجبور شدند به اشغال فلسطین و سوریه خاتمه دهند. در سال 622 اعراب استقلال خود را به دست آورند و این سال را سرآغاز تقویم خود تعیین کردند.
بدین ترتیب مبدأ گاهشمار ایرانی ( سال 622 ) در حقیقت شکست ساسانیان از بیزانس است و نه هجرت؟ پیغمبر مسلمانان از مکه به مدینه.
در این جا باید یادآور شد که نباید تلاش دانشمندانی چون عمرخیام و همراهانش را برای بازگرداندن تقویم «هجری قمری» به «هجری خورشید» نادیده گرفت به ویژه که این اقدام بر اساس تقویم یزدگری دوره ساسانی و بازگرداندن ماه های ایرانی (و نه عربی) در تقویم خورشیدی بود.
البته به عقیده من محمد رضا شاه در سال 1971 با برگزاری جشن‌ها دو هزار و پانصدمین سال بنیان‌گذاری شاهنشاهی ایران به دست کوروش بزرگ قصد داشت با تغییر گاهشمار از اسلامی به ایرانی آگاهی تاریخی ایرانیان را بیدار کند. اما این جشن ها هم با مخالفت اکثر شهروندان ایران روبرو شد.هم انقلاب اسلامی (شیعه ی) سال 57 هم نشان داد که دریافت چنین امر مهمی هنوز برای ایرانیان زود بود.
———————————————————
1 – https://aquila.zaw.uni-heidelberg.de/hgv/19103
2 – Karl-Heinz Ohlig, Der frühe Islam, Berlin, 2007, P. 57
بنیاد میراث پاسارگاد