قیام تشنگان آزادی ـ دکتر نیره انصاری

درخت نخل درخت خاصی است! چیزی شبیه آدمیزاد. نخل تنها درختی است که اگر سَرش را قطع کنی میمیرد! بر خلاف همه ی درختان که اگر سرشان را بزنی، بار و بَرگشان بیشتر هم می شود. اما نخل نه! مهم نیست ریشه اش در خاک سالم باشد، نخلِ بی سر می میرد! آب هم اگر از سَر نخل بگذرد و به زیر آب فرو رود، خفه می شود و می میرد! نخل و گاو اعضای خانواده اند.

بر أساس روال گذشته رژیم جنایتکار حاکم بر ایران بجای تمکین به مطالبات مردم، با درندگی و وحشت آفرینی و با استفاده از سلاح جنگی نیروی انتظامی نظام اسلامی علیه معترضان غیر مسلح خوزستان! دست به سرکوب گسترده تر جهت جلوگیری از گسترش این اعتراضات و سرایت ان به دیگر مناطق ایران و رسیدن صدای رسا و به حق مردم خوزستان به مناطق دیگر، اقدام به اعزام نیروهای نظامی و امنیتی برای سرکوب از استانهای همجوار نموده است.

قطع آب بروی مردم و خشكاندن رودخانه ها و تالاب هاي موجود در این منطقه موجب تشنگی انسان ها، مرگ هزاران گاو و گاو ميش، نابودی نخل ها ، تخريب اراضی كشاورزی و توليد ریزگردها و ایجاد مشکلات تنفسی و بیکاری و آوارگی صد ها هزار كارگر موسمی و ماهيگيران و نابودی ی بیش از 270 نوع ماهی و انواع پرنده، و لاک‌پشت ، و تخريب اكوسيستم منطقه ، بوسيله حکومت اسلامی شده است.

قطع آب برروی مردم این خطه در حالی است كه بنا به گزارشات ماهواره ای حوضچه هاي پشت سدهای بی رویه ای كه بر رودخانه های كارون و كرخه احداث شده اند پر از آب بوده، و كانالهای انحراف آب این رودخانه ها به شهرك ها و مناطق مرکزی جريان داشته و كماكان ادامه دارد.

پروژه ضد انسانی نظام فقاهتی در ایران در محدود كردن سرمايه گزاری تنها درمناطق مركزی و محروم كردن استانها و مناطق حاشيه ای و مرزی كشور موجب خشك شدن رودخانه ها در اين مناطق، مانند خشك شدن زاينده رود در اصفهان براي مصارف صنعتی و نظامی و اتمی شده است و اكنون عملی کردن پروژه انحراف مسیر آبهای كارون و كرخه و مارون به سمت اصفهان و یزد سبب نابودی زندگی موجودات زنده نباتی و حیوانی و برهم ریختن محیط زیست مناطق آبریز طبیعی این رودخانه ها شده است.

امنیتی کردن آب و انتقال آن به مناطق مرکزی این نگرانی را در بین مردم ایجاد کرده که چه بسا اهداف پشت این سیاست در راستاي سياست پاکسازی قومی و اخراج آنها از زمین های آبا اجدادی خود و كوچاندن آنها باشد. زیرا که همزمان با سیاست انتقال آب، موضوع ميليتاريزه کردن منطقه و تخصيص زمين هاي وسيع کشاورزی به سپاه برای ایجاد پایگاه های نظامی در سراسر استان بر روی زمینهای کشاورزان، خشک کردن بخشی از هور العظیم در شمال غرب استان برای حفر چاه های نفت و تبدیل آن به ابر بحران ریزگردها، اجرای چنین پروژه ای را برجسته تر نمودن است.

نقض حقوق بشر در حقوق بین الملل

حال آنکه حقوق بین الملل نوین،بدون هر گونه تردیدی، نقص جدی حقوق بشر را از دل نگرانی های جامعه بین المللی قلمداد می کند. در نتیجه این دل نگرانی های بین المللی ،مجموعه ی قابل توجهی از قواعد و سازمانها ،هم در سطح جهانی و هم در سطح منطقه ای ایجاد کرده اند.

یکی از نگرانی های حقوق بین الملل همانا حق دفاع مشروع،اعم از فردی و جمعی، در واقع مقدمه ی امنیت دسته جمعی است.امنیت دسته جمعی دارای ماهیت تدافعی است نه دارای، ماهیت سرکوب گرانه و در تحول هم اگر ماهیت تنبیهی پیدا کرده باشد در فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد ماهیت دفاعی دارد. باید توجه داشت که امنیت دسته جمعی، به موجب مواد منشور بر کشورهای غیر عضو به سازمان ملل متحد نیز تحمیل می شود و در واقع وضعیتی همه گیر دارد .

ماده 51 منشور سازمان ملل متحد، افزون بر به رسمیت شناختن «حق دفاع مشروع» مقرر می دارد :

در صورت حمله ی مسلحانه علیه مردمان بی سلاح و غیرنظامی … زمانی که شورای امنیت اقدامات لازم را برای حفظ صلح و امنیت بین المللی به عمل آورد ، هیچ یک از مقررات این منشور به حق ذاتی دفاع مشروع انفرادی یا دسته جمعی اعضاء لطمه ای وارد نخواهد کرد . اعضاء باید اقداماتی را که در اعمال این حق دفاع از خود ،به عمل می آورند…. دفاع مشروع، اصلی پذیرفته در تمامی نظام‌های حقوقی است.

شرایط کلی دفاع مشروع در حقوق بین الملل:

1- همان گونه که در ماده ی 51 تصریح شده است ، وقوع حمله ی نظامی شرط اصلی برای دفاع مشروع است و هرگونه حمله ی پیش گیرانه در این خصوص فاقد ارزش حقوقی بوده و دفاع محسوب نمی شود .دفاع مشروع حتماً باید مسبوق به تهاجم نظامی باشد….

2- دفاع مشروع ضرورت داشته باشد ،یعنی اینکه دفاع مشروع زمانی می تواند انجام شود که راه های دیپلماتیک و غیر نظامی جهت رفع تجاوز وجود نداشته باشد ، البته این شرط در اصل عینیت ندارد و معمولاً رعایت نمی شود

3- میان حمله و دفاع تناسب وجود داشته باشد و در صورت بروز تجاوز، بایستی دفاع مشروع متناسب با آن صورت پذیرد .

4- دفاع برای آنکه مشروع باشد، باید فوری بوده و با سرعت، متعاقب تجاوز صورت گیرد.

اما به نظر می رسد امروز تنها تفسیر مورد قبول همان تفسیر مضیق توسط دولتها است اساساً تعیین شرایط و حدود دفاع مشروع ،همگی بیانگر نیت واقعی دولت ها برای محدود نمودن دامنه ی اعمال این حق طبیعی است و هرگونه تفسیر گسترده ای از این تعریف و شرایط و حدودش مغایر با نیت واقعی این ماده است .

اصل حق دفاع مشروع در حقوق کیفری ایران

دفاع مشروع یا دفاع قانونی حقی است که حقوق کیفری برای اشخاص در مورد دفاع از خود یا افراد دیگر [در صورت نیاز به کمک] در هنگام حمله افراد دیگر قائل شده است. دفاع مشروع در جائی پدید می‌آید که به‌جز ارتکاب جرم هیچ راه دیگری برای دفع خطر ممکن نباشد. در این صورت مدافع نه تعقیب و مجازات می‌شود و نه ضامن خساراتی است که به بار می‌آورد.

در احکام دفاع مشروع در قانون مجازات اسلامي مصوب 92، در اصل پذيرش و آثار آن تغييراتي به وجود نيامده است. مباحث مربوط به دفاع مشروع در این قانون در مواد 156، 157 و 158 بيان شده است است. موضوع دفاع در قانون جديد بر اساس ماده 156 تصریح می دارد: « هرگاه فردي در مقام دفاع از نفس، عرض، ناموس، مال يا آزادي تن خود يا ديگري در برابر هرگونه تجاوز يا خطر فعلي يا قريب الوقوع با رعايت مراحل دفاع مرتکب رفتاري شود كه طبق قانون جرم محسوب مي شود، در صورت اجتماع شرايط زير مجازات نمي شود:

الف) رفتار ارتكابي براي دفع تجاوز يا خطر ضرورت داشته باشد.

ب) دفاع مستند به قرائن معقول يا خوف عقلايي باشد.

پ) خطر و تجاوز به سبب اقدام آگاهانه يا تجاوز خود و دفاع ديگري صورت نگرفته باشد.

ت) توسل به قواي دولتي بدون فوت وقت عملا ممكن نباشد يا مداخله آنان در دفع تجاوز و خطر موثر واقع نشود. »

اعتراضات در شهرهای جنوب ایران به ویژه خوزستان، منحصر به بی آبی نیست، بل، این مردمان نسبت به ادامه تمامیت حاکمیت اسلامی معترض اند.همچنین نقض فاحش تعهدات نظام فقاهتی اسلامی در حفظ جان انسانها، و استفاده از سلاح جنگی در مقابل معترضان غیرمسلح، برای جان آنان تهدیدی جدی است.

در حقیقت این انفجارِحق، واکنشی است به ادامه حیات خونین نظام توتالیتر اسلامی که سبعانه تر از استعمار و …در سده بیستم، که نشان داده است باید برای موجودیت و حیثیت انسانی ضمانتی تازه آورد. ضمانتی که تنها در یک اصل سیاسی نو یافت می شود، در قانونی جدید بر روی زمین که این بار برای همه انسانها در وجه عام و برای مردمان ایران در مفهوم خاص اعتبار دارد.

شرایط کلی دفاع مشروع در حقوق بین الملل:

1- همان گونه که در ماده ی 51 تصریح شده است ، وقوع حمله ی نظامی شرط اصلی برای دفاع مشروع است و هرگونه حمله ی پیشگیرانه در این خصوص فاقد ارزش حقوقی بوده و دفاع محسوب نمی شود .دفاع مشروع حتماً باید مسبوق به تهاجم نظامی باشد

3- میان حمله و دفاع تناسب وجود داشته باشد و در صورت بروز تجاوز، بایستی دفاع مشروع متناسب با آن صورت پذیرد .

4- دفاع برای آنکه مشروع باشد، باید فوری بوده و با سرعت، متعاقب تجاوز صورت گیرد.

فرجام سخن

بدین اعتبار و بر پایه آنچه پیشتر گفته، از یک سو ویژگی این قرائت مدرن از «حق طبیعی» همچون «حق بر آب» و «حق بر حیات»یعنی «حقوق بشری» و دیگر حقوق بنیادین بشری در این امر است که قوانین اساسی حقوق ما را خلق نمی کنند، بل، آن حقوقی را که پیشاپیش بدست آورده ایم به رسمیت می شناسند و تدوین می کنند و وسایل حمایت از آنها را فراهم می آورند. ما به دو معنا از پیش دارای حقوقی هستیم؛ یکی به معنای حقوقی که اجدادمان تضمین کرده اند و دیگری حقوقی که در ذات «انسان» بودن نهفته است. این حقوق ذاتی دربرگیرنده «حق بر شکنجه نشدن، مورد بدرفتاری قرار نگرفتن، اعدام نشدن، تشنگی و گرسنگی نکشیدن» است. چنین حقوق ذاتی ای را اکنون حقوق بشر می نامند و صرف نظر از این که در نظام حقوقی دولت ها اندراج یافته باشد یا نه، از قوت و اعتبار برخوردار است.

از دیگر فراز منزلت طبیعت و دام در مناطق محروم و کم توسعه و غیرصنعتی، وابستگی توسعه ی کشاورزی و آبادانی به آب، مدیریت آب و زمان داریِ منابع آب و بهره وری، تنش های محیط زیستی به ویژه خشکسالی بر درآمد سرانه ی مردم محلی، منطق عدم رضایتمندی از حاکمیت اسلامی، انواع نارضایتی هایی که مولد آن حکومت فقاهتی است که بطور سیستماتیک نماینده عقلانیت جمعی نیست!

اعتراضات در شهرهای جنوب ایران به ویژه خوزستان، منحصر به بی آبی نیست، بل، این مردمان نسبت به ادامه حیات تمامیت حاکمیت اسلامی معترض اند.همچنین نقض فاحش تعهدات نظام فقاهتی اسلامی در حفظ جان انسانها، واستفاده از سلاح جنگی در مقابل معترضان غیرمسلح، برای جان آنان تهدیدی جدی است.

در حقیقت این انفجارِحق، واکنشی است به ادامه حیات خونین نظام توتالیتر اسلامی که سبعانه تر از استعمار و …در سده بیستم، که نشان داده است باید برای موجودیت و حیثیت انسانی ضمانتی تازه آورد. ضمانتی که تنها در یک اصل سیاسی نو یافت می شود، در قانونی جدید بر روی زمین که این بار برای همه انسانها در وجه عام وبرای مردمان ایران در مفهوم خاص اعتبار دارد.

در واقع بحران آب در خوزستان یک جرقه به روی انواع نارضایتی ها بوده که سالها فشرده شده بود. و این در حالی است که تفسیر تقلیل گرایانی که از کلید واژه «تشنه آب» در پیام های خود استفاده می کنند. این گونه افراد عالما و عامدا و یا برحسب عدم بالغیت سیاسی خود مساله را در سطحِ مطالبه ی آب پایین می آورند و این امر را در سطح محلی تفسیر کرده اند.

واقعیت این است که شعارها مبین یک «حرکت آگاهانه ی براندازانه» است و نه صرفا بیان مطالبه ی بخشی از خواستهای بنیادین مردم.

به دیگر سخن این جنبش یک کُنش «محلی» نیست که مردمی که در استانهای پر بارش هستند بگویید به آنان مرتبط نیست!

امیدوارم که آپوزیسیون به جای کلید واژه «تشنگانِ آب» از «تشنگانِ آزادی» استفاده نمایند.

بالغیت رسانه های سیاسی هنگامی مشخص می گردد که بتواند به ارتقای این کنش و خارج نمودن موضوع از مفهوم محلی و تشنه ی آب به مساله ی «تشنگانِ آزادی» ارتقا دهد.

از این بیش همانگونه که در بالا بیان شد؛ مساله «حق دفاع مشروع» نیز مساله ای ویژه در منطقه است. زیرا آب یک مساله ی جدی و حیاتی است و برای دفاع از خود عواملی که «حیات» مردم را در خطر مرگ کشانده است، تحت عنوان «حق دفاع مشروع» مصداق می یابد.

نیره انصاری، حقوق دان، متخصص حقوق بین الملل و کوشنده حقوق بشر

24،7،2021

بنیاد میراث پاسارگاد