گفتگوی فرحناز عمادی هموند بنیاد میراث پاسارگاد
با دکتر ناصر کرمی، اقلیم شناس و استاد دانشگاه برگن نروژ
بنیاد میراث پاسارگاد: درود برشما دکتر کرمی گرامی. لطفا با یک زبان ساده، تغییرات اقلیمی را چگونه تعریف می کنید؟
دکتر ناصر کرمی: درود برشما. به طور ساده تغییر اقلیم عبارت است از تغییر در متوسط معمول مولفه های اقلیمی مثل بارش یا دما. البته تغییر اقلیم با نوسان اقلیمی فرق دارد. برای مثال به طور معمول اقلیم یک منطقه ترکیبی است از خشکسالی و ترسالی و نرمال. خیلی طبیعی ممکن است در دوره هایی خشکسالی یا ترسالی طولانیتر از دوره های معمول رخ دهد. این نوسان اقلیمی است. اما اگر دست کم سی سال مدام یک مولفه اقلیمی در روندی معنادار نسبت به متوسط معمول بیشتر یا کمتر شود آنگاه باید گفت این تغییر اقلیم است و نه نوسان اقلیمی. برای مثال در همه صد سال گذشته به طور تدریجی دمای متوسط کره زمین در حال افزایش بوده و دمای کنونی زمین حدود ۱.۲۵ درجه سانتی گراد گومتر از متوسط قرن نوزیدهم است. به همین خاطر می گوییم تغییر اقلیمی به شکل گرمایش جهانی رخ داده است. یا در ایران متوسط بارش از سالانه ۲۴۰ میلی متر در نیمه اول قرن بیستم به کمتر از ۲۰۰ میلی متر در سی سال اخیر رسیده است. از این هم نتیجه می گیریم که در ایران تغییر اقلیم رخ داده به این شکل که ایران به کشوری خشکتر تبدیل شده است.
بنیاد میراث پاسارگاد: می دانیم که دویست کشور دنیا متعهد شده اند میانگین افزایش دمای جو زمین را به 2 سانتیگراد برسانند، ممکن است بگویید که این دویست کشور در این مورد چه باید بکنند؟
دکتر ناصر کرمی: تعهدات کشورها در این باره تناسب دارد با سهم آنها در افزایش گرمایش جهانی و البته توانایی شان برای انطباق با این وضعیت تازه. به طور کلی اگر قرار باشد حداکثر افزایش گرمای زمین به ۲ درجه نسبت به دوره ماقبل صنعتی برسد باید تا سال ۲۰۳۰ انتشار دی اکسید کربن (به واسطه مصرف سوخت های فسیلی) به نصف رسیده و تا سال ۲۰۵۰ کلا صفر شود. این جان همه توافقات اقلیمی است.
بنیاد میراث پاسارگاد: وقتی می گویند چین بزرگترین کشور تولید کننده گازهای گلخانه ای در دنیاست منظور چیست؟
دکتر ناصر کرمی: از نظر جغرافیایی کلا عبارت «کشور چین» گول زننده است. چین یعنی تقریبا یک پنجم جمعیت جهان. این یک پنجم به واسطه اقتصادی با رشد فزاینده در حال تغییر تمام معادله های مصرف منابع طبیعی زمین است. تا قبل از دوره رشد کنونی یک شهروند چینی به طور متوسط یک هفتادم یک شهروند آمریکایی دی امسید کربن منتشر کرده است و اکنون این نسبت به یک چهارم رسیده است. و باید توجه کرد که شهروند آمریکایی جزو پر مصرف ترین شهروندان جهان است. چین در حال تبدیل به یک غول غیر قابل مهار است. کنترل اثرات اکولوژیک در چین یعنی مهار ردپای کربنی یک پنجم جمعیت جهان.
بنیاد میراث پاسارگاد: آیا از این که دولت بایدن بلافاصله پس از اعلام ریاست جمهوری به پیمان اقلیمی پاریس بازگشت خوشحال هستید؟
دکتر ناصر کرمی: طبیعتا خوشحال هستم اما متوجهم که این بیشتر یک نمایش سیاسی است تا اقدامی واقعا موثر. البته در عرصه جهانی نمایش سیاسی هم مهم است و اقدام دولت بایدن قطعا می تواند مشوق دیگر دولتها برای اعتنای جدیتر به توافقات اقلیمی باشد.
بنیاد میراث پاسارگاد: آیا شما به عنوان یک اقلیم شناس، فکر می کنید وضعیت کنترل گرم شدن دمای زمین، پس از خروج آمریکا از پیمان اقلیمی پاریس در زمان آقای ترامپ اثری داشته است؟
دکتر ناصر کرمی: نه. واقعا خروج ترامپ آنقدرها هم که تصور می شود مهم نبود. جالب است که در همین دوره ترامپ برخی ایالتهای آمریکا در اجرای توافقات اقلیمی خیلی موفقتر و پیشروتر از حتی کشورهای اروپای غربی بودند. اساسا مخاطب توافقات اقلیمی بیش از آنکه دولتها باشند کمپانیها و همچنین شهرندان هستند.
بنیاد میراث پاسارگاد:نکته ی عجیبی که وجود داشته این است که آقای ترامپ از یک طرف از پیمان اقلیمی خارج شده بود و از طرفی هم می گفت:« مساله اقلیمی اهمیت زیادی دارد». چنین ادعایی به نظر شما بر چه پایه ای می تواند باشد؟
دکتر ناصر کرمی: کلا برخورد ترامپ با موضوع تغییر اقلیم خیلی عامیانه بود. خاطرم هست دو سال پیش متعاقب سه روز بارش سنگین برف در چند ایالت شمال آمریکا مدعی شد که این نشان می دهد تغییر اقلیم دروغ است و نباید به آن اعتنا کرد!
بنیاد میراث پاسارگاد: حتما می دانید که براساس آمار و ارقام دولتی آمریکا در سال 2019 پس از 130 سال منابع «تجدید پذیر» بیشتر از زغال سنگ انرژی تولید کرده اند. به نظر شما منابع تجدید پذیر ویا منابعی که می توانند جایگزین گاز طبیعی باشند چه چیزهایی هستند؟
دکتر ناصر کرمی: من بعید میدانم آنجا بحث منابع تجدیدپذیر باشد. احتمالا بحث انواع منابع انرژی به غیر از ذغال شنگ باشد. به هر حال کماکان در آمریکا سوخت های فسیلی منبع اصلی انرژی هستند و اینها تجدیدپذیر محسوب نمی شوند. سوخت های تجدیدپذیر منابعی مثل برق هیدروالکتریک و یا سوخت های نوظهور پاک مثل انرژی خورشیدی و انرژی بادی هستند که سهم ناچیزی دارند در مجموع انرژی مصرفی آمریکا.
بنیاد میراث پاسارگاد: گفته می شود که چین بزرگترین کشور تولید کننده گازهای گلخانه ای در دنیاست، آیا در این چهارسالی که آمریکا از پیمان اقلیمی بیرون رفته بود، نقش چین و دیگر کشورهای دنیا چه بوده است؟
دکتر ناصر کرمی: اساسا رویکرد به انرژی های پاک و پایدار حتی فارغ از بحث گرمایش جهانی هم برای چین موضوعی راهبردی و مهم است. چین واردکننده سوخت های فسیلی است و قیمت بالای این نوع سوخت هم یکی از موانع رشد اقتصادی این کشور است و هم عامل معضل فزاینده آلودگی هوا در شهرهای بزرگ و مناطق صنعتی این کشور. من تصور می کنم اگر هیچ توافق اقلیمی هم در کار نبود چین خودش به دنبال انرژی های تجدیدپذیر و پاک می رفت. چین قدم های خوبی در این زمینه برداشته است اما قطعا همچنان نیازمند کمک های جهانی برای تبدیل به یک کشور کربن – صفر است و کماکان رشد اقتصادی این کشور و تغییر الگوهای مصرف شهروندان چینی بزرگترین تهدید محیط زیست جهان به شمار می رود.
بنیاد میراث پاسارگاد: می دانیم که ایران هم پیمان تغییرات اقلیمی را امضا کرده است به نظر شما آیا حکومت اسلامی توانسته به سهم خود به این پیمان عمل کند؟
دکتر ناصر کرمی: ایران فقط توافق اقلیمی را امضا کرده است اما این توافق برای اجرا در کشور باید تبدیل به قانون رسمی شود و هنوز این کار انجام نشده است. از این نظر ایران در کنار چند کشور معدود مثل یمن و سودان جنوبی و افغانستان جزو معدود کشورهایی به شمار می رود که به طور رسمی هنوز جزو پیمان پاریس نیست. از سوی دیگر همچنان ایران یک کشور تماما فسیل سوز است که اثر آن را در آلودگی فزاینده شهرها میبینیم. ایران راه خیلی درازی در پیش دارد تا تبدیل به یک کشور کربن – صفر و از همه بدتر اینکه ایران اصلا هنوز وارد این راه نشده است. بدبینانه می شود گفت حتی که ایران فعلا دارد رد مسیری حلاف جهت این راه پیش می رود.
بنیاد میراث پاسارگاد: آیا برای حکومت اسلامی بنابر نقض مدام پیمان اقلیمی عواقبی هم در نظر گرقته خواهد شد؟
دکتر ناصر کرمی: نکته همین است. توافقات اقلیمی ضمانت اجرایی چندانی ندارند. اما از سوی دیگر ایران خود به عنوان یک قربانی تغییر اقلیم امکان تسهیلات جهانی رویکرد به انرژی های پاک را از دست می دهد. یعنی تهدیدهای گرمایش جهانی ایران را می آزارد بی آنکه حکومت برنامه ای برای استفاده از فرصت های توافقات اقلیمی برای کاهش این تهدیدها را داشته باشد.
تا آنجا که نشریات منتشرشده در ایران نشان می دهند، مخالفان غیرحکومتی پیمان تغییرات اقلیمی در ایران کم نیستند حتی برخی معتقدند که فرایند تغییرات اقلیمی با این سرعتی که در غرب می گویند واقعی نیست و صدها سال طول می کشد تا اقلیمی تغییر کند.
دکتر ناصر کرمی: تصور نمی کنم چنین چیزی باشد. در باره تغییر اقلیمی و اثر آن بر ایران اجماع علمی وجود دارد و جامعه علمی مستقل ایران همیشه رویکرد به برنامه های مهار اثرات تغییر اقلیم را از حکومت مطالبه کرده است.
بنیاد میراث پاسارگاد: آقای کرمی عزیز شما فکر می کنید انسانی که در اکنون جهان زندگی می کند، از نظر فردی یا اجتماعی چه نقش مثبتی می تواند در نجات سیاره ی خاکی داشته باشد؟
دکتر ناصر کرمی: مهار تغییر اقلیم همچنین موضوعی در حوزه مسئولیت های فردی و شهروندی است. یک چشم انداز کربن-صفر نیازمند شهروندانی است که سبک زندگی سبز داشته اند با حداقل ردپای کربنی. دستور عملها و راهنماهای خیلی مشخصی در این باره وجود دارد.
بنیادمیراث پاسارگاد: دکتر کرمی گرامی از این که دعوت ما را برای گفتگو پذیرفتید سپاسگزارم
بنیاد میراث پاسارگاد