هشدار درباره یک بحران در میراث فرهنگی
کاخ موزه نیاوران با هدف تجلیل از چهره‌های شاخص و پیشکسوت میراث فرهنگی، نخستین نشست «یک عمر تجربه» را برای «جلیل گلشن بافقی»، پیشکسوت باستانشناسی برگزار کرد. جلیل گلشن بافقی با مدرک کارشناسی ارشد در رشته باستانشناسی، از سال ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۶، مدیریت موزه ایران باستان را به عهده داشت. او همچنین مدیر اداره میراث فرهنگی استان تهران از سال ۱۳۶۱ تا ۱۳۷۱ بود و از حدود سال ۱۳۷۱ تا ۱۳۸۳ معاونت پژوهشی سازمان میراث فرهنگی را به عهده داشت. گلشن یک سال نیز مدیرکل باستانشناسی سازمان میراث فرهنگی و همچنین مدیرکل محوطه‌ها و بناهای تاریخی و مدیرکل اموال فرهنگی و تاریخی در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری بود و در دولت یازدهم ریاست پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری را برعهده داشت.
در مراسم تجلیلی که در کاخ نیاوران برگزار شد، این باستان‌شناس گفت: در تعاریف کنوانسیون‌های مختلف در دنیا، میراث ناملموس عامل صلح، دوستی و رفاقت در سطح جهان است و فعالان حوزه میراث فرهنگی همچون مادری هستند که با رفتار خود فرهنگ را به فرزندانش آموزش می‌دهد. تفاوت میراث فرهنگی با تشکیلات دیگر در این است که فعالان این حوزه، میراث ناملموس گذشتگان را با خود حمل و به نسل جدید منتقل می‌کنند. درواقع فعالان میراث فرهنگی از راهنمای موزه تا پژوهشگران و در تمامی سطوح، حامل فرهنگ کشور هستند و با رفتار و راهنمایی خود نسبت به مخاطبان، فرهنگ ارزشمند گذشته را به نسل حاضر منتقل می‌کنند و این نسل نیز به نسل‌های بعدی انتقال خواهد داد.
گلشن با اشاره به اهمیت و جایگاه نیروی انسانی و به‌ویژه کارشناسان و متخصصان در میراث فرهنگی، اظهار کرد: ما در ۴ و یا ۵ سال آینده با از دست دادن تعداد زیادی از کارشناسان قدیمی با یک بحران و سونامی مواجه خواهیم شد. از نظر من نیروی انسانی مهم‌ترین سرمایه میراث فرهنگی است و متاسفانه در دوره‌ای به کارشناسان میراث فرهنگی کم‌توجهی شد.
این پیشکسوت باستانشناسی ادامه داد: در تمام طول خدمتم همواره با گشاده‌رویی به محل کار رفتم؛ چرا که این حوزه عشق و علاقه می‌طلبد و تا زنده هستیم نمی‌توانیم از میراث فرهنگی جدا شویم.
گلشن در بخش دیگری از سخنانش به با بیان تفاوت میان مورخ و باستان‌شناس پرداخت و گفت: مورخ از مکتوبات دیگر مورخین که تابع حکام روز، نظرات شخصی و یا منافعشان بوده استفاده می‌کند که هم صحت و هم جای تردید دارد، اما باستان‌شناس با دیدن و تحلیل نقش‌ها می‌تواند بگوید که در یک دوره خاص، آنچه مردمان تولید کرده‌اند در چه کمیت و کیفیتی بوده است.
او افزود: نقش‌ها بازگوکننده محیط فرهنگی، طبیعی و اقتصادی هر منطقه هستند و با بررسی طرح‌ها روی اشیاء می‌توان به اوضاع اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و جغرافیایی مناطق پی برد و محیط انسانی را در دوره‌های گذشته بازسازی کرد.
این باستان‌شناس با اشاره به اهمیت بالای پژوهش در حوزه میراث فرهنگی گفت: امروزه متاسفانه بخشی از میراث فرهنگی به خصوص بناهای تاریخی از پژوهش جدا شده است و باید علاوه‌بر مرمت، درباره بنا پژوهش نیز انجام شود تا بتوان به تمام موارد پنهان و ناملموس آن پی برده و آن را آشکار کرد. اگر پژوهش در حوزه میراث فرهنگی انجام نشود نمی‌توانیم حاملان میراث فرهنگی باشیم و وظیفه خطیری که بر عهده‌مان است را به درستی انجام دهیم.
گلشن با بیان این‌که در تعابیر از ایران به عنوان بهشت باستان شناسی نام برده شده است، اظهار کرد: این تعبیر به این دلیل است که ایران در حوزه پژوهش و مطالعه درخصوص سیر حرکت انسان از اهمیت بالایی برخوردار است. بر اساس مطالعات مبدأ انسان از آفریقا بوده و یکی از خط سیرهای انسان ایران بوده است. از این رو اگر فکر کنیم که چه می‌خواهیم به مخاطب و گردشگر منتقل کنیم، بسیاری از مشکلات حل شده و با پژوهش‌های کاربردی در این حوزه بسیاری موانع از میان خواهند رفت.
او با اشاره به دوره باستانشناسی ویژه کودکان که سال‌های گذشته در مجموعه نیاوران برگزار شده، گفت: آموزشی که در کودکی داده شود همیشه در ذهن باقی مانده و هیچ‌گاه فراموش نمی‌شود و تأثیر آموزش از سنین پایین برای آشنایی نسل جدید با مفاهیم مربوط به میراث فرهنگی بسیار پررنگ و پر اهمیت است.
گلشن، عمر باستانشناسی در دنیا را حدود ۲۰۰ سال عنوان کرد و آن را علم جدیدی دانست که به تکنولوژی‌های روز و استفاده از تخصص سایر باستان‌شناسان در سراسر دنیا برای موفقیت در این حوزه نیاز دارد و در ادامه، بیان کرد: افراد متخصص باستانشناسی در ایران به تعداد کافی وجود دارند، اما اگر بخواهیم در این حوزه موفق عمل کنیم نیاز است از نظر تجربی و عملی شرایط و امکاناتی فراهم کنیم تا این افراد بتوانند از اساتید باستانشناسی در تجزیه و تحلیل‌های خود بهره ببرند.
این باستان‌شناس تاکید کرد: داشتن مدرک دانشگاهی تنها شرط نیست، بلکه باید تجربه کسب کرد و از بزرگان و اساتید آموخت.
او با اشاره به تاریخ‌سازی برخی کشورهای منطقه نیز گفت: وقتی من کلاس چهارم بودم بحرین استان سیزدهم ایران بود، اما امروز آن‌ها با صرف پول‌های کلان و استفاده از باستان‌شناس‌های خارجی در حال تاریخ‌سازی برای خودشان هستند.
گلشن همچنین اظهار کرد: جلوگیری از قاچاق و غارت میراث فرهنگی توسط اجانب یا قاچاقچیان همان مجاهدتی است که رزمندگان ما در دفاع مقدس کردند.
این چهره میراث فرهنگی افزود: برای تحلیل درست گذشته باید از تکنولوژی و روش‌های نوینی که در دنیا وجود دارد، استفاده کنیم و اگر علم روز را نداشته باشیم از دنیا عقب خواهیم ماند. از این‌رو بهترین راه در کشورمان برای رسیدن به این هدف، تشکیل هیأت باستانشناسی با حضور متخصصان باستانشناسی دیگر کشورهای دنیا به سرپرستی یک خبره باستان‌شناس ایرانی است.
بنیاد میراث پاسارگاد