سام خسروی، فرد از کارشناسان ارشد و از کوشندگان پر تلاش محیط زیست ایران، در خارج کشور می باشد. او تحصیلات خود را در ایران و سپس در مقطع دکتری در مالزی و سپس در هلند گذرانده است و در حال حاضر در کانادا به سر می برد.
سام نویسنده، کارگردان و تهیه کننده فیلم مستند «نامی که خط خورد» می باشد، فیلمی درباره «فرد هرینگتون» برنده «جایزه نوروز بنیاد میراث پاسارگاد» 1400-2021.
در این مستند او نشان می دهد که چگونه یک غیر ایرانی در شکل گیری سازمان محیط زیست ایران نقشی موثر داشته است. اگر این مستند ساخته نمی شد شاید هیچوقت ارزش کاری که یک کوشنده محیط زیست برای ایران و ایرانی انجام داده شناخته نمی شد، کما این که در چهار دهه گذشته هیچ کجایی نامی از او دیده نشده بود.
سام مستند دیگری نیز دارد به نام «راکون؛ میهمان ناخوانده». در آن مستند نشان داده می شود که چگونه راکون که یک گونه ی بومی آمریکای شمالی ست، سر از ایران در آورده است.
در زیر گفت و گوی کوتاه بنیاد میراث پاسارگاد را با این کوشنده فرد می خوانید:
بنیاد میراث پاسارگاد: آقای سام گرامی قبل از هر چیز از شما سپاسگزار هستیم برای همراهی ارزنده تان در ارتباط با جایزه نوروز آقای فرد هرینگتون. و این که سبب آشنایی ما با این شخصیت با ارزش شدید. در واقع اگر ویدئوی شما نبود نه تنها ما که بیشتر ایرانیان نمی دانستند که یک شخصیت امریکایی چه اثر مهمی در حفظ محیط زیست ایران داشته است.
شما چگونه و چه وقت با نام آقای هرینگتون آشنا شدید و چه وقت تصمیم گرفتید که به دیدن ایشان بروید؟
سام خسروی فرد: اجازه بدهید قبل از پاسخ به این سوال از شما و بنیاد میراث پاسارگاد برای توجه‌تان به محیط‌زیست ایران و نیز افراد اثرگذار آن تشکر کنم.
سال‌ها پیش وقتی ایران بودم به فکر تهیه کتاب تاریخ شفاهی محیط‌زیست افتادم. برای عملی کردن آن ایده و به عنوان نخستین قدم، ابتدا با هدایت‌الله تاجبخش که از بنیان‌گذاران تاکسیدرمی در ایران است چند جلسه مصاحبه‌کردم. با خروجم از ایران برای تحصیل -با این که به دوستان روزنامه‌نگار محیط‌زیست که در کشور بودند پیشنهاد دادم کار را پیگیری کنند- آن ایده متوقف شد. به هر حال، در سفری به آمریکا در سال ۲۰۱۵ دوباره همان ایده را پی‌گرفتم. اما این بار به دنبال غیرایرانیانی بودم که در محیط‌زیست ایران ِپیش از انقلاب منشا اثر بودند. می‌خواستم دستکم با انجام مصاحبه خدمات‌شان که تقریبا همگی فراموش شده را ثبت و ضبط کنم. فهرستی از اسامی آنان تهیه کردم. تعدادی در سال‌های اخیر فوت کرده‌اند و این فهرست مرتبا کوتاه و کوتاه‌تر می‌شود. نام هرینگتون نیز در این فهرست بود. شاید بیش از ۲۰ سال پیش زمانی که دانشجو بودم در کتاب‌ها و نشریات قدیمی و تخصصی نامش را دیده بودم. نخستین کتاب پستانداران ایران و چندین مقاله علمی که نام مرحوم اسکندر فیروز نیز کنار نام هرینگتون بود از آن جمله‌اند. وقتی از پیشکسوتان محیط‌زیست و استادانم درباره او سوال می‌کردم پاسخ‌های‌شان بی‌اطلاعی ِ توام با بی‌تفاوتی بود، به جز یک نفر. بیژن فرهنگ دره‌شوری ضمن ارج نهادن به فعالیت‌های هرینگتون از او به نیکی یاد می‌کرد. خلاصه در همان سفر با هرینگتون تماس گرفتم و او از ایده ضبط مصاحبه استقبال کرد.
بنیاد میراث پاسارگاد: چرا تصمیم گرفتید ویدئویی از ایشان تهیه کنید؟ بیشتر به خاطر کارهایی بود که ایشان در ایران انجام دادند و یا شخصیت خود ایشان شما روی شما اثر گذاشت.
سام خسروی فرد: ابتدا می‌خواستم مستندی بسازم درباره افراد موثر غیرایرانی در حوزه محیط‌زیست. افرادی که به دعوت مرحوم اسکندر فیروز، بنیانگذار و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست به ایران آمدند و زیر نظر او فعالیت‌های موثری انجام دادند. اما این ایده عملی نشد. اکثر رسانه‌های خارج از کشور یا توان مالی انجام چنین پروژه‌هایی را ندارند یا برخی که توان مالی دارند، محیط‌زیست و تاریخچه آن، بر خلاف سیاست، برای‌شان چندان جذاب نیست. ناچار آن پروژه باید کوچکتر می‌شد. یکی از آن مصاحبه‌ها را تبدیل کردم به مستند نامی که خط خورد. البته چون مواد اولیه برای ساخت مستند کافی نبود ناگزیر دوباره برای فیلمبرداری به منزل هرینگتون رفتم. اگر همراهی و صبوری او و همسرش نبود، این کار به نتیجه نمی‌رسید. علاقه زلال او نسبت به ایران و ایرانیان قابل توصیف نیست.
بنیاد میراث پاسارگاد: آیا این مستند را با بودجه ایران اینترنشنال ساختید؟
سام خسروی فرد: کار ابتدا با هزینه شخصی شروع شد. آن زمان تلویزیون ایران‌اینترنشنال هنوز راه نیافتاده بود. هزینه فیلمبرداری و مسافرت را از پس‌انداز اندکی که داشتم پرداختم. طرح‌هایی نوشتم و به تلویزیون‌های لندن و لس‌آنجلس پیشنهاد کردم. چند سالی پیگیر بودم تا این که متوجه شدم علاقه‌ای به مستندهای محیط‌زیستی ندارند. بعد در کمال ناامیدی به ایران‌اینترنشنال پیشنهاد کردم که خوشبختانه قبول کردند.
بنیاد میراث پاسارگاد: ـ چه مدت زمانی را برای تهیه این مستند گذاشتید؟
سام خسروی فرد: از لحظه شروع اگر در نظر بگیریم این کار به صورت ناپیوسته شاید نزدیک به پنج سال طول کشید تا کار پخش شود. اما اگر به طور پیوسته در نظر بگیریم، اندکی بیش از یک سال زمان صرف شد تا فیلم نهایی شود. کمبود بودجه از یک طرف و دسترسی نداشتن به تصاویر از دلایل عمده طولانی شدن کار بود. اگر محبت دوستان در ایران و همین‌طور در ایران‌اینترنشنال نبود که برخی تصاویر مورد نیاز را در اختیار گذاشتند، شاید زمان تولید طولانی‌تر هم می‌شد.
بنیاد میراث پاسارگاد: شنیده ایم برخی از کوشندگان محیط زیست ایران نسبت به این ویدئو معترض بوده اند. آیا شما هم خبر دارید؟
سام خسروی فرد: نمی‌توان کاری انجام داد و رضایت همه افراد یک جامعه متکثر را فراهم کرد. همیشه کسانی پیدا می‌شوند که ناراضی باشند. با این حال واکنش‌های جامعه محیط‌زیست تا جایی که خبردار شدم فراتر از انتظارم مثبت بود. البته شاهد برخوردهای عجیبی هم بودم. به عنوان مثال یکی از استادان و پیشکسوتان محیط‌زیست که مرتبا با رسانه‌های خارج از کشور هم مصاحبه می‌کند، دوره افتاده بود که فلانی مستندی ساخته و در آن گفته است هرینگتون پایه‌گذار سازمان محیط‌زیست بوده و نه مرحوم فیروز. یکی از دوستان از او پرسیده بود که آیا خودش فیلم را دیده است؟ گفته بود: نه! دیگران دیده‌اند و تعریف کرده‌اند! کسانی هم بودند که می‌گفتند در این فیلم نقش مرحوم اسکندر فیروز به عنوان رئیس سازمان محیط‌زیست عامدانه کمرنگ شده است و هرینگتون کسی نبود جز یک خلبان ساده و کارشناس پستانداران. در فیلمی کوتاه درباره هرینگتون مجالی نبود که به خدمات بی‌شمار آقای فیروز هم اشاره کنم. گاهی گمان می‌کنم همین افراد و همین نوع تفکر بوده که باعث شده نسل‌بعد از انقلاب حتی نام افرادی مثل هرینگتون را نشنیده باشند.
بنیاد میراث پاسارگاد: برخی معتقدند تمام کارهای مربوط به محیط زیست در ایران را زنده یاد اسکندر فیروز انجام داده است. آیا با مطالعاتی که شما در ارتباط با محیط زیست ایران دارید نقش کدام یک از این دو شخصیت در ایجاد سازمان محیط زیست ایران قبل از انقلاب موثر بوده است.
سام خسروی فرد: این نوع تفکر که یک نفر، قادر مطلق است و همه کارها را او انجام می‌دهد شاید برآمده از فرهنگ قهرمان‌پروری باشد. خدمات مرحوم فیروز به محیط‌زیست ایران بی‌شمار است و فراتر از آن، او مدیری بود شایسته، مطلع و علاقمند. اما باید در نظر داشت هیچ کس به تنهایی قادر نیست، همه کارهای یک سازمان را انجام دهد، در کنفرانس‌های بین‌المللی حضور فعال داشته باشد، مقاله و کتاب بنویسد، در جلسات هیات دولت شرکت کند، برای محیط‌زیست مقابل ارتش، سازمان‌ها و وزراتخانه‌های قدرتمندی مثل شرکت ملی نفت ایستادگی کند، بدون این که از همکاری مشاوران، کارشناسان و محیط‌بانان علاقمند بهره‌مند شود. در نوشتن کتاب خاطرات مرحوم فیروز با او همکاری نزدیک داشتم. بر اساس همین خاطرات افراد بسیاری در محیط‌زیست ایران نقش‌های برجسته‌ای داشته‌اند، از جمله عبدالرضا پهلوی، برادر شاه و همین طور باجناق او منوچهر ریاحی. هرینگتون به عقیده من، مغز متفکر و موتور محرکه مطالعات و حفاظت محیط‌طبیعی بود. او با راه‌اندازی دفتر توسعه و بررسی نقش بی‌بدیلی در راه‌اندازی شبکه مناطق حفاظت شده ایران ایفا کرد. نقشی که کمتر کسی به آن اشاره می‌کند. اما نباید فراموش کرد اگر مدیریت مرحوم فیروز و حمایت‌های بالادستی نبود، هیچ یک از این کارها شاید انجام نمی‌شد. به نظرم هرینگتون و مرحوم فیروز در زمان مناسب و در مکان مناسب کنار هم قرار گرفتند و منشا خدمات یگانه‌ای بودند.
بنیاد میراث پاسارگاد: به هر حال کار شما در جمع آوری مدارک مستند و ساختن فیلمی کوتاه درباره ی یکی از کوشندگان محیط زیست ایران قابل تحسین است. آیا پروژه های دیگری در ارتباط با محیط زیست ایران برای ساختن دارید؟
سام خسروی فرد: پروژه مستندی درباره مرحوم اسکندر فیروز و خدمات او در دست تهیه دارم. امیدوار بودم که در ماه مارس سال جاری (اسفند سال گذشته) به مناسبت درگذشت ایشان،پخش شود که برای این زمان آماده نشد. امیدوارم در آینده نزدیک این پروژه به سرانجام برسد. در عین حال، هنوز چند نفری از آن لیستی که تهیه کرده بودم، یعنی غیرایرانیانی که برای حفظ محیط‌زیست ایران تلاش کردند، زنده‌اند. اگر امکانات مالی فراهم شود، حتما سراغ آنان می‌روم که خدمات‌شان را ثبت و ضبط کنم تا بماند برای آنان که به ایران علاقمندند.
بنیاد میراث پاسارگاد: با آرزوی توفیق های بیشتر شما در آینده
بنیاد میراث پاسارگاد