همایش مشروطیت – بنیاد میراث پاسارگاد
فروغ کنعانی – پژوهشگر جامعه شناسی
پرسش بنیاد میراث پاسارگاد:مشروطیت چه نقشی در آزادی زنان ایران داشت
انقلاب مشروطیت ایران، به عنوان یکی از مهم‌ترین نقاط عطف تاریخی کشور، نقش مهمی در مسیر آزادی و حقوق زنان ایفا کرد. این انقلاب نه تنها راه را برای تجدد و نوگرایی در ایران هموار کرد، بلکه مقاومت بی‌نظیری در برابر نفوذ شریعت و دین در سیاست و جامعه نشان داد. از طریق این مقاومت، زنان ایرانی برای اولین بار فرصتی یافتند تا با مسائل خود مواجه شوند و به دنبال حقوق و جایگاه اجتماعی مناسب خود در جامعه تلاش کنند.
جنبش مشروطه به جد اولین بزنگاه تاریخی ایران بود که در آن زنان توانستند صدای خود را به گوش دیگران برسانند. زنان شجاعی همچون طاهره قره‌العین، که قبل از مشروطه نیز پیشگامان حقوق زنان بودند، الهام‌بخش زنان دوران مشروطه شدند. در این دوران، زنانی همچون صدیقه دولت‌آبادی، بانو وکیل‌السلطنه و محترم اسکندری پا به عرصه گذاشتند و با تاسیس انجمن‌ها و نشریات، به مبارزه برای حقوق زنان پرداختند. نشریات زنان، مانند «دانش», «شکوفه», «زبان زنان», «نامه بانوان», «جهان زنان», «عالم نسوان» و «مجله جمعیت نسوان وطن خواه»، با انتشار مقالات و مطالبی در مورد حقوق و نقش زنان، به یکی از ابزارهای مهم در این مبارزه تبدیل شدند. این زنان پیشگام، با تلاش‌های خود، سنگ بنای جنبش زنان در ایران را بنا نهادند که در دوران پهلوی به اوج خود رسید و زمینه‌ساز تغییرات اساسی در حقوق و آزادی‌های زنان شد.
انقلاب مشروطه، با تاکید بر برابری همه افراد جامعه در برابر قانون و اشاعه پارلمانتاریسم، تلاش کرد تا ساختارهای سیاسی و اجتماعی کشور را به سمت دموکراسی و عدالت هدایت کند. این تلاش‌ها، اگرچه با چالش‌های زیادی مواجه بودند، اما روحیه مقاومت و پایداری را در میان زنان ایرانی تقویت کرد و آن‌ها را به مبارزه برای حقوق و آزادی‌های خود ترغیب نمود.
این مسیر مبارزه همچنان ادامه دارد و امروز در قالب جنبش «زن، زندگی، آزادی» که علیه دیکتاتوری رژیم جمهوری اسلامی شکل گرفته، بازتاب می‌یابد. جنبشی که با تکیه بر اصول انسانی مشابه با انقلاب مشروطه، به دنبال دستیابی به آزادی‌های فردی و اجتماعی، برابری جنسیتی و حذف نفوذ مذهب در قوانین حاکم بر جامعه است. به خوبی میدانیم که شخصیت‌هایی مانند دکتر هما دارابی، پروانه فروهر، ندا آقا سلطان، ترانه موسوی، مهسا امینی، نیکا شاکرمی، سارینا اسماعیل‌زاده و آرمیتا گراوند، با جانفشانی‌ها و مقاومت خود، نمادهایی از این مبارزه بی‌پایان برای آزادی و عدالت هستند. این زنان شجاع، که جان خود را در راه مبارزه علیه ظلم و بی‌عدالتی از دست داده‌اند، نمونه‌ای از اراده و پایداری بی‌نظیر زنان ما در تاریخ ایران هستند و ستارگان درخشان آسمان تاریخ این مرز و بوم خواهند ماند.
شکی نیست که جنبش «زن، زندگی، آزادی»، با الهام از مبارزات زنان در انقلاب مشروطه و بهره‌گیری از تجربیات آن، به دنبال ساختن آینده‌ای روشن و عادلانه برای ایران ماست. خوشبختانه، این جنبش، با تکیه بر نیروی جوان و نوآور و با تاکید بر سکولاریسم و جدایی دین از سیاست، می‌کوشد تا جامعه‌ای را به وجود آورد که در آن همه افراد، بدون توجه به جنسیت، مذهب یا پیشینه اجتماعی، از حقوق برابر و فرصت‌های عادلانه برخوردار باشند. این مسیر، هرچند پر از چالش و دشواری است، اما امید به تحقق آزادی و عدالت برای همه ایرانیان ما را در مسیر مبارزه خود سرپا و استوار نگه می‌دارد.
بنیاد میراث پاسارگاد